O istoriji Hisara svedoče Herkulov hram, rimske terme i Jug-bogdanova kula

Na brdo Hisar Prokupčani beže od vrućine, odmaraju, započinju ljubavi i venčavaju se. Mnogi i ne znaju da su se na njemu Rimljani, u doba kada se grad zvao Hameum, pre skoro dva milenijuma klanjali Herkulu i da je mnogo kasnije upravo tu počelo da se razvija današnje Prokuplje.

U Latinskoj crkvi temelji Herkulovog hrama; foto: Narodni muzej TopliceNa istočnim padinama Hisara, koje se nalazi na 358 metara nadmorske visine, na mestu današnje Jug-Bogdanove ili Latinske crkve pronađeni su ostaci hrama iz druge polovine I veka, koji je bio posvećen rimskom božanstvu Herkulu.

Ova ranohrišćanska bazilika bila je živopisana, a podovi su delimično bili ukrašeni mozaicima. U sklopu ovog hrama pronađeno je preko 200 grobova koji datiraju od antike pa sve do srednjeg veka. Na istoj strani Hisara, kada su se kopali temelji za Parohijski dom u dvorištu Crkve Svetog Prokopija 2008. godine otkrivene su i Rimske terme. One datiraju iz III veka.

Herkulov hram i Rimske terme deo su jezgra antičkog Hameuma, kako se nekada nazivalo Prokuplje. Terme su bile bitne jer se u njima odvijao društveni život, a u hramu se odvijao duhovni život. Bilo je bitno da postoji i jedno i drugo. Negde tu u blizini se nalazio gradski forum ili trg, najverovatnije na mestu današnje Velike pijace - kaže arheolog Julka Kuzmanović Cvetković.

U porti Crkve Svetog Prokopija pronađene rimske terme; foto: Narodni muzej TopliceVeruje se da su Rimske terme, u vreme kada je hrišćanstvo postala zvanična religija, pretvorene u crkvu i da su pored nje bili sahranjivani mučenici.

Pretpostavka je da je na grobu jednog od tih mučenika upravo i sagrađena današnja Crkva Svetog Prokopija koja datira iz X veka.

Da bi crkva bila dovoljno prostrana, ona je zapadnim zidom potpuno udarila u brdo. Brdo je zasečeno da bi mogla da se smesti. Dakle, neka ih je muka naterala da crkvu pozicioniraju baš tu. I pretpostavka je da je to rađeno nad grobom nekog mučenika koji je bio značajan - kaže Kuzmanović Cvetkovićeva.

Istorijska čitanka ostala pod zemljom

Crkva Svetog Prokopija; foto: Narodni muzej TopliceNa mestu gde se danas nalazi zadužbina dr Alekse Savića, prilikom kopanja temelja za „Savićevac“ 1927. godine, pronađena je jedna rimska građevina. Ipak, zvanični zapisi o tome ne postoje.

Postoje priče da su tu bile fontane, vodoskoci, mozaici... Ali ne postoji nikakav konkretan zapis. Prosto, kao što se obično dešava prilikom novog zidanja, zaboravi se šta se nalazi ispod. To se jednostavno zatrpa. Nažalost, ne postoji svest o tome da je sve što se nalazi ispod zemlje zapravo istorijska čitanka - priča Kuzmanović- Cvetković.

Građevina o kojoj se i danas vrlo malo zna je srednjovekovno utvrđenje ili Jug-Bogdanov grad, koje se prostiralo po celom Hisaru. Keramički materijal, posuđe, delovi oružja i oruđa koji su otkriveni na podu Jug-Bogdanove kule pokazuju da je ovo utvrđenje zidano i korišćeno krajem XIV i početkom XV veka.

Taj srednjovekovni grad bilo je mesto gde su se ljudi okupljali u trenucima nevolje. Ljudi su živeli okolo, obrađivali zemlju, živeli u malim trošnim kućama, ali u momentu kad se čuje da neprijatelj dolazi, onda su skupljali ono što imaju i tu su boravili onoliko koliko su imali hrane i vode - priča Julka.

Ovo je plan Tvrđave iz 1669. godine; foto: Narodni muzej Toplice

Jug-Bogdan kao "zaštitni znak" Hisara

Jug-bogdanova kula pored Toplice je korišćena za skladištenje vode; foto: JVPošto na Hisaru postoje tri građevine sa imenom Jug-Bogdana - utvrđenje, kula i crkva, za mnoge Prokupčane je to znak da je ovo zapravo bio grad u kome je živeo stari Jug-Bogdan sa devet Jugovića, po narodnom predanju, i otac kneginje Milice.

S druge strane, postoje i oni koji sumnjaju da je ova ličnost ikada postojala i da je on samo lik iz pesama.

Nije bitno kako se zvao, bitno je da prihvatimo da je postojao čovek koji je upravljao ovom varoši. Znači, postojao je neko ko je starešina, neki Srbin koji je vodio grad, koji je upravljao njime, koji je bio lokalni velikaš, koji je u vreme raspada srpske države zidao ovu malu crkvu koja se zove Jug-Bogdanova, a koju narod češće zove Latinska - kaže Kuzmanović Cvetkovićeva.

Do Jug-bogdanove kule vodi Jug-Bogdanova staza; foto: JVProkupčani danas, bez obzira na to da li veruju ili ne veruju u Jug-Bogdana, da li znaju ili ne znaju dovoljno o istoriji svog grada, ipak provode mnogo vremena na Hisaru, kao i njihovi preci.

Oni hodaju Jug-Bogdanovim stazama do vodene kule na obali Toplice, a dok trče ili hodaju trim-stazom oko brda osamljuju se u prirodi, i to u samom centru grada.

Kao što je tvrđava nekad bila utočište od neprijatelja, danas je Hisar Prokupčanima utočište od buke, vrućine i gradskog života.

Tvrđava ili Jug-Bogdanov gornji grad i danas je utočište, ali od gradske buke; foto: Narodni muzej Toplice