Zbog “Gvozdene zavese” Dimitrovgrad u reportaži američkog „Lajfa“

Život građana Dimitrovgrada nakon Drugog svetskog rata zabeležen je kroz objektiv fotografa čuvenog američkog magazina Lajf Džeka Birnsa i Roja Rovana, a neke od fotografija pograničnog grada, koje su nastale na njihovom proputovanju kroz Jugoslaviju našle su se u štampanom izdanju magazina od 11. septembra 1950. godine. Ipak, kada je 2008. godine digitalizovana foto arhiva Lajfa, javnosti su postale dostupne sve fotografije sa ovog putovanja, među kojima i preko 60 iz Dimitrovgrada koje su bile zaboravljene.

Dvojica američkih reportera imali su zadatak da urade seriju fotografija od Londona do Istanbula putujući čuvenim vozom Orijent Ekspresom na ruti Simplon. Nakon Prvog svetskog rata nastala je nova ruta na liniji ka Istanbulu kako bi se izbegla nemačka teritorija, koja je bila južno od Alpa kroz Simplonov tunel između Švajcarske i Italije, pa je po njemu ruta i dobila naziv.

Profesor engleskog jezika Marjan Milanov koji je poreklom iz Dimitrovgrada, na svom blogu obrađuje teme iz lokalne istorije i zanimljivosti tog kraja, a u saradnji sa Holanđaninom Arjanom den Boerom, urednikom časopisa Returs koji se bavi železnicama i putovanjima, došao je do interesantnih detalja sa putovanja dvojice američkih novinara.

Časopis Returs je celo putovanje podelio u 7 faza, kroz Englesku, Francusku, Švajcarsku, Italiju, Jugoslaviju, Bugarsku/Grčku i na kraju Tursku. Putovanje kroz komunističku Jugoslaviju nazvano je “Zona sumraka Hladnog rata” – objašnjava Milanov.

Fotografima su kroz Jugoslaviju bili interesantni Zagreb, Vinkovci, Beograd i američka ambasada, a krećući se ka Istanbulu, nastale su i fotografije sa juga Srbije. Zabeleženo je probijanje tunela u Sićevačkoj klisuri, stanice u Pirotu i Sukovu, gde je nastala čuvena fotografija dvojice dečaka sa malenim psom.

Kada su stigli u Dimitrovgrad, sačekali ih je neprijatno iznenađenje. Morali su da čekaju na odobrenje za ulazak u Bugarsku, ali zbog zahladnelih odnosa Rusije i Amerike, proruska Bugarska im nije odobrila vizu za ulazak u zemlju – kaže Milanov.

Da bi stigli do Turske, morali su da idu zaobilaznim putem preko Grčke, te su se vratili u Beograd odakle su avionom odleteli za Atinu, a odakle za Tursku. Dok su čekali povratni voz za Beograd, imali su vremena da prošetaju tadašnjim Caribrodom i zabeleže preko 60 fotografija.

Na njihovu žalost nisu dobili bugarsku vizu, ali na našu sreću. Na fotografijama su zabeležili spontanost i iskrenost ljudi kojima je prizor dvojice stranaca koji sa fotoaparatima šetaju gradom svakako bio krajnje neuobičajen – kaže Milanov.

Tako je nastala serija fotografija iz Dimitrovgrada, gužva na stanici, železnički restoran, fotografije pružnog prelaza, kao i fotografije iz samog centra grada.

Plakat za američki film izazvao veliku pažnju

Jedna od interesantnijih scena za američke reportere, koju su zabeležili fotoaparatom, bio je plakat za bioskopsku projekciju filma Tarzan trijumfuje sa čuvenim Džonijem Vajsmilerom.

Verovatno ga je iznenadila činjenica da se američki film prikazuje u komunističkoj Jugoslaviji, iako je Tito nakon 1948. napravio otklon od Staljina. Ali je zajedničko to, što se u filmu Tarzan bori protiv nacista, kao što su se i partizani borili protiv njih – smatra den Boer.

Den Boer koji je proučavao i upoređivao digitalizovanu arhivu Lajfa, smatra da je Birns bio posebno inspirisan kada je fotografisao po Dimitrovgradu.

Neke njegove fotografije uslikane u Dimitrovgradu smatraju se među najboljima sa ovog putovanja i upoređuju se sa serijom njegovih fotografija iz Šangaja koje su ga proslavile i zbog kojih je postao jedan od najpoznatijih fotografa časopisa Lajf – piše den Boer.

Tako su fotografije Dimitrovgrada, a tadašnjeg Cariborda, dvojice američkih fotoreportera koje su nastale igrom sudbine, sada svedok života ljudi tada malene varoši na jugoistoku Srbije koja je u vreme nastanka fotografija imala manje od 3.000 stanovnika.