Srpsko-britanski odnosi kroz priču o „kući milosrđa i dobročinstva“ na izložbi u Nišu

Nakon Prvog svetskog rata, o brojnoj srpskoj deci koja su ostala bez roditelja brinule su britanske humanitarke u “kući milosrđa i dobročinstva” kako nazivaju nekadašnji Englesko-srpski dom u Nišu. Zgrada u Jagodin mali bila je utočište za siročiće, ali i temelj prijateljstva dva naroda čiju priču kroz izložbu donosi niški Istorijski arhiv.

U osiromašenoj Srbiji, niškim siročićima engleske dobrovoljke bile su jedina porodica i čuvale su ih najpre u nekadašnjem staračkom domu kod Starog groblja. Pošto su uslovi bili loši, rodila se ideja za izgradnju nove zgrade i zahvaljujući Englesko-srpskom potpornom fondu počelo je prikupljanje novca, gde su se uključili mnogi viđeniji građani Britanije, među kojima je bio i Vinston Čerčil.

Zgrada Englesko-srpskog doma u Jagodin mali izgrađena je 1926. godine, a Dom svečano otvoren 7. novembra. Tako je sačuvana najvredinja stvar jednog naroda – deca, počinje priču arhivista Milutin Miltojević, jedan od autora izbožbe „Priča o dobroti i prijateljstvu” koja se prikazuje u Istorijskom arhivu.

Sačuvani su pupoljci koji su produžili koracima hitro ka budućnosti i obnovili jedan postradali narod. Biti mali čovek, nezaštićen, ostavljen ne željom već nesrećom nadomestio je neko ko je bio nesebičan, pun ljubavi i potrebe da učini nešto humano. Podići krov nad glavom, nahraniti, voleti je nešto na čemu roditelji odgajaju svoju decu, a za ratnu siročad to je bio Englesko-srpski dom na čelu sa Florens Mo i engleskim milosrdnim sestrama – priča Miltojević.

Engleski dom nije bio samo utočište za siročiće, za vreme nacističke okupacije korišćen je za potrebe neprijateljskih vojnika (ima istoriju i u periodu između dva rata), o čemu smo ranije pisali.

Kako je danas pričao arhivista Igor Rakić, ima još zanimljivosti koje se prvi put mogu videti na izložbi u Istorijskom arhivu.

Pronašli smo mnogo toga bitnog za istoriju Niša i srpsko-britanskih odnosa. Uglavnom znamo istoriju između dva svetska rata, ali postoji englesko-srpski dom i kasnije. Zanimljivo je da su mlade generacije koje su bile dezorjentisane tu izvedene na pravi put. Oni su postali važne ličnosti u istoriji Niša – kaže Rakić.

Zgrada Engleskog doma je sada je republička ustanova – Dom učenika srednjih škola, ali se u njoj nalazi i spomen-soba posvećena engleskim dobrotvorkama koje su čuvale srpsku decu.

Niški arhivistiistraživali su u Nacionalnom arhivu Ujedinjenog kraljevstva i arhivu Univerzitetskog koledža u Londonu i objedinili dokumenta sa onima iz niškog Arhiva. Izložbu koja veliča prijateljstvo između dva naroda, kako je naziva direktorka Istorijskog arhiva Snežana Radović, otvorio je ambasador Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Severne Irske u Srbiji Edvard Ferguson.