Oluja oborila spomenik Todoru Milovanoviću - borcu za oslobođenje Niša

Sinoćna oluja koja je pogodila Niš oborila je jedno od najvećih stabala na Starom groblju koje je palo na spomenik Todoru Milovanoviću, predsedniku Opštine varoši Niša u 4 mandata i narodnom poslaniku. Inače, kako navodi istraživač Starog groblja Miroslav Veličković, spomenik je pod zaštitom 1952. godine.

Veličković ističe i da nije poznat stepen oštećenja jer se oboreni deo spomenika nalazi u gustoj krošnji. NIje poznat stepen oštećenja; foto: M. V.

Takođe, na neuređenost Starog groblja javnost je ukazivala više puta, dolazilo je do gorenja rastinja, obrastanja u korov, a spomenici su neretko bili i na meti vandala.

Ovoga puta, spomenik Todoru Milovanoviću oboren je usled oluje, a na njegov značaj ukazuje istraživač Veličković.

Milovanović, Todor (Niš, 1850 – Niš, 1912), bio je nacionalni borac za oslobođenje Niša od Turaka 1874–1877. godine i predsednik Opštine varoši Niša u 4 mandata, 1894, 1896–1900, 1901–1903, 1905–1908, poslanik Narodne skupštine Kraljevine Srbije 1897–1899, utemeljivač modernog Niša (Niš, 1850 – Niš, 1912) - navodi on.

Veličković o Todoru Milovanoviću:

Milovanović je rođen 1850. u Nišu u trgovačkoj porodici. Osnovnu školu završio je u Nišu kod čuvenog učitelja Atanasija Petrovića, učitelja Tase, a Bogosloviju u Beogradu 1874. Posle školovanja vratio se u Niš i radio kao učitelj od 1874. godine. U isto vreme aktivno je radio na pripremi građana za nacionalno oslobođenje od Turaka. Postao je jedan od osnivača tajne nacionalno-oslobodilačke organizacije. Ova organizacija pod nazivom Komitet imala je za cilj oslobođenje od Turaka. U vreme srpsko-turskih oslobodilačkih ratova 1876–1877. godine za oslobođenje juga Srbije, Milovanović je učestovao u odredu dobrovoljaca koji je predvodio Nikola Kole Rašić. Spomenik nekad; foto: M. V.

Posle oslobođenja Niša od Turaka, radio je u niškoj opštini ili sreskoj administraciji, najpre kao pisar a potom kao rukovodilac odeljenja i opštinski odbornik. Bio je predsednik Opštine varoši Niša četiri puta, a za poslanika narodne skupštine u periodu od 1897. do 1899. godine bio je postavljen ukazom kralja Aleksandra Obrenovića.

Upamćen je kao utemeljivač modernog Niša. U vreme njegovih mandata predsednika opštine izgrađeni su mnogi značajni objekti i usvojen je Generalni regulacioni plan grada Niša koji je izradio M. J. Andonović, odobren za upotrebu odlukom Ministarstva građevina 17. juna 1907. godine. Po ovom planu grad je građen sve do polovine tridesetih godina XX veka.

Najveće zasluge za Niš i njegov razvoj ostvario je u akcijama oko izgradnje hidrocentrale na Nišavi. Od donošenja odluke o građenju hidrocentrale početkom 1898. do puštanja u pogon bilo je potrebno više od jedne decenije rada i velikih ulaganja. Hidrocentrala Sveta Petka puštena je u rad 21. septembra 1908. godine izgrađen je i dalekovod do Niša, montirane trafostanice, postavljeni su visokonaponski vodovi, niskonaponska mreža i ulična rasveta.

Posle prve velike poplave Niša, zabeležene 23. maja 1897, predsednik opštine Todor Milovanović podigao je prvi odbrambeni bedem na Nišavi. Doprineo je i izgradnji bolničkih objekata u Nišu. 1900. godine izgrađen je prvi Pasterov zavod na Balkanu i počela je proizvodnja vakcina protiv besnila, a 1908. i prvi veliki objekat kompleksa građanske bolnice.

Vojnu reorganizaciju, započetu 1897. godine dolaskom kralja Milana za komandanta srpske vojske, Milovanović je iskoristio za izgradnju velelepne zgrade Inženjerijske kasarne u Nišu, kojoj su kamen temeljac 10. juna 1899. postavili kralj Milan i kralj Aleksandar, a zgrada je završena 1900. godine.

1902. Opština Niš donela je program obeležavanja godišnjice smrti kralja Milana. Tim povodom pokrenuta je ideja, čiji je inicijator bio Todor Milovanović, o podizanju spomenika kralju Milanu, oslobodiocu i prvom počasnom građaninu Niša. Spomenik oslobodiocima Niša podignut je 1937. godine, a 1909. i 1910. godine osnovao je dve komisije koje su zaključile da u Nišu treba uvesti tramvajski saobraćaj, što je ostvareno tek u maju 1929. godine.

Umro je 1912. i sahranjen je na groblju pod Goricom u Nišu uz velike počasti.