Priča o kratkom dahu “Sekcije Niš Srpskog auto-kluba” 80 godina posle njenog osnivanja

Pre osam decenija i Niš se upisao na mapu Srpskog auto-kluba, pa je nastanak "Sekcije Niš" ovog kluba stao u priču u kojoj je član Udruženja istoričara automobilizma Miroslav Milutinović preneo duh vremena kroz koje je niška sekcija prošla od nastanka. Opisao je društvene okolnosti koje su dovele do ovog, kako kaže, značajnog događaja od kraja Velikog do početka Drugog svetskog rata.

Sa osnivanjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine stvorili su se uslovi da se objedine interesi još malobrojnih automobilista u Srpskom auto-klubu, započinje priču Milutinović.

Pokretač inicijative za osnivanje Srpskog auto-kluba polovinom 1921. bio je beogradski trgovac Radovan Savatić. Već naredne godine dolazi do osnivanja Srpskog auto-kluba, na čijem čelu je bio dr Velizar Janković, tadašnji ministar saobraćaja - kaže Milutinović.

I novine pisale o osnivanju; foto: arhivska fotografija;Novonastali klub poslužio je sličnim auto-klubovima u Hrvatskoj i Ljubljani da pokrenu inicijativu za osnivanje Automobilskog kluba Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca, što je i ostvareno aprila 1924. godine, prepričava Milutinović. Dodaje da je dve godine kasnije Međunarodno udruženje priznatih auto-klubova prihvatila ovaj klub u članstvo.

Sledeći državno preuređenje sprovedeno 1929. godine, pojašnjava, klub menja ime u Auto-klub Kraljevine Jugoslavije.

Narednih godina je auto-klub Kraljevine napredovao, šireći broj sekcija, ali je zadržao pritom status organizacije u koju se učlanjivala društvena elita, koja je jedino i mogla da nabavi, upotrebljava i održava automobile. Potpisivanje sporazuma Cvetković-Maček u avgustu 1939, kojim je formiranjem Banovine Hrvatske izmenjeno državno uređenje iz 1929, donelo je turbulencije na svim planovima, koje su počele gomilati i znatno ranije. Zagrebačka sekcija vraća svoje staro ime Hrvatski auto-klub i ultimativno istupa iz sastava Auto-kluba Kraljevine - kaže član UIA.

Kao antitezu, prepričava Milutinović, Sekcija Beograd je februara 1940. godine zakazala vanrednu skupštinu na kojoj je odlučeno i da se ponovo osnuje Srpski auto-klub sa područjem delovanja istočno od granica Banovine Hrvatske i kojem su pristupile sve dotad formirane sekcije i povereništva sa ove teritorije.

Umesto dotad jedinstvenog Auto-kluba Kraljevine, tri novoosnovana kluba - Hrvatski, Srpski i Slovenački se povezuju u Savez auto-klubova Kraljevine, ali Hrvatski istupa i iz ovog Saveza, kaže član UIA, u kome do raspada Kraljevine Jugoslavije ostaju srpski i slovenački auto-klub.

Scena iz centra Niša 1940. godine; foto: arhivska fotografija;U nastaloj situaciji, uprava Srpskog auto-kluba koji su tada činile sekcije Beograd, Novi Sad, Sombor, Subotica i Sarajevo, na čelu sa Velizarom Jankovićem, usmerava aktivnosti ka osnivanju novih sekcija u sedištima Moravske (Niš), Zetske (Cetinje), Vardarske (Skoplje) i Vrbaske (Banjaluka) banovine, u kojima su osnovani akcioni odbori, na čijem čelu su za počasne predsednike imenovani banovi pomenute četiri Banovine - priča Milutinović.

Ratne 1940. godine, nastavlja Milutinović, 27. oktobra zakazana je i održana osnivačka Skupština u Skoplju, a nešto kasnije, 17. novembra, održane su osnivačke Skupštine sekcija u Nišu i Cetinju.

Gosti i zvanice osnivačke Skupštine u Nišu dočekani su 16. novembra na železničkoj stanici, dodaje, a sutradan u velikoj dvorani Kraljevske banske uprave ukrašenoj državnim simbolima i foto-izložbom počela je svečana osnivačka sednica.

Od visokih gostiju i zvanica prisustvovali izaslanik Nj. V. Kralja general Jovan Aćimović, predstavnici komande Niške armijske oblasti generali Dimitrije Stošić i Antonije Predić, izaslanici Centralne uprave SAK na čelu sa predsednikom Jankovićem i delegacije svih Sekcija SAK. Sednicu je otvorio, u odsustvu bana Janićija Krasojevića, načelnik banske uprave, koji je i preneo pozdrave predsednika Vlade Dragiše Cvetkovića, nakon čega je za predsednika Skupštine izabran industrijalac Dragomir Pejić, zubni lekar sa privatnom praksom u Nišu i član Rotari kluba, sekcija Niš. Ističući značaj današnje manifestacije za razvoj automobilizma, prisutnima se obratio rečima: „Prošlo je vreme kada se ratovalo volovskom zapregom. Motor danas dominira!“ - kaže Milutinović.

Slika sa osnivačke sednice 1940. godine; foto: arhivska fotografija;Za počasne ko-predsednike, dodaje, izabrani su Dragiša Cvetković i ban Krasojević, a u Upravni odbor izabrano je 27 članova, među kojima i komandant auto-puka major Jovan Fišeković, suvlasnik fabrike salama u Jagodini Eduard Klefiš, vlasnik fabrike vunenih tkanina iz Paraćina Slavko Teokarević, dok je Milorad Vasić, zastupnik fordovih automobila i puhovih motocikala u Nišu, izabran u Sud časti.Prepričava i da je sekcija tada brojala 117 članova i raspolagala sa 132.000 dinara u blagajni.

Signifikantno je prisustvo čak tri generala, što ukazuje na zainteresovanost Ministarstva vojske i mornarice za jačanje organizacije Srpskog auto-kluba, koji je okupljao vlasnike tada retkih automobila, koji su mogli biti rekvirirani u ratu koji se neumitno bližio. Po završetku rada, gosti i zvanice, uz prisustvo brojnog građanstva, u koloni su otišli da polože vence na spomenike Oslobodiocima Niša i kralju Aleksandru I Karađorđeviću. Zatim je razgledana Ćele kula, otišlo se do Sićevačke klisure a potom na izlet u Nišku banju, čime je manifestacija završena - završava priču Milutinović.

Za nepunih pet meseci postojanja, u uslovima ratnog okruženja i uz oštre restrikcije goriva, niška Sekcija nije mogla razviti neke posebne aktivnosti, pojašnjava član UIA, a izbijanjem Aprilskog rata, čitav Auto-klub, pa i niška Sekcija, definitivno prestaju da postoje.

Niška sekcija ovog kluba ugašena je pre 80 godina, ali njen duh čuvaju i šire novi zaljubljenici u istoriju automobilizma. Okupljeni su u Oldtajmer klubu Niš u kojem čuvaju i u voznom stanju održavaju automobile iz prošlog veka, a kako kaže njihov osnivač Nikola Vučković, najstariji među njima je model iz 1935. godine.