Šljivovica postala svetsko kulturno dobro, južnjaci savetuju kako je peći i kada je dobro nazdraviti

Šljivovica se vekovima u Srbiji pravi, ali i konzumira, što je običaj koji se prenosi sa generacije na generaciju i koji je sada i zvanično postao deo nacionalnog identiteta, nakon što je ova rakija upisana na UNESCO-vu reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa. Upis znanja i veština potrebnih za pripremu šljivovice u domaćinstvu i njenu svakodnevnu upotrebu značajno doprinosi povećanju vidljivosti nematerijalnog kulturnog nasleđa na nacionalnom i lokalnom nivou, kao i međunarodnoj promociji Srbije.

Rakija od šljive ili popularna šljivovica koja je, posebno na jugu Srbije, neizostavna u kući svakog domaćina, pije se kada se slavi ili tuguje, kada se obeležavaju važni događaji i uvek je bila deo identiteta srpskog naroda.

Peče se širom zemlje, ali je među najzastupljenijim proizvodnja na jugu Srbije, gde gotovo da nema kuće koja ne proizvodi šljivovicu, uglavnom za ličnu upotrebu. Niska otkupna cena šljivu najčešće smešta u kazan; foto: A. Kostić

Zbog nerealno niske otkupne cene oko 50 odsto plodova šljive svake godine, umesto na otkup, završava u kazanima za rakiju. I ako je to za seljake “nužno zlo”, pečenje rakije se isplati. Put od voćnjaka do kazana i čiste i pitke rakije mukotrpan je i težak posao. Svaki domaćin u Toplici zna šta je potrebno za dobru rakiju, od šljive je svaka rakija dobra, nijanse odlučuju. Podneblje pogoduje za voćarske kulture, šljiva za rakiju se bere kada dobro sazri, najčešće i kada sama opadne. Za dobru rakiju je važan i dobar bakarni kazan, kao i čisti sudovi. Prepečenica od šljive koja se najčešće proizvodi kod nas ima oko 22 grada, pa kada “odleži” u buretu, dođe na 20-ak gradi - kaže Dragan Mikić iz sela u okolini Prokuplja.

I na drugom kraju juga Srbije - u Svrljigu, ponosni su na pečenje “mučenice”, kako često nazivaju šljivovu rakiju. Šljive na jugu Srbije najboljeg kvaliteta; Foto: Lj. M.

Zbog podneblja gde se proizvodi, većeg broja sunčanih dana i blaže zime, naša šljiva je bolja od recimo one iz Poljske ili Nemačke. Kada dodamo i prepoznatljive autohtone sorte šljive, dolazimo do kvalitetne sirovinske osnove, što je jedan od najvažnijih uslova za kvalitetnu i pitku rakiju. Proizvođači rakije znaju da ocene kada se završi fermentacija i kada je pravi trenutak da se iz posuda šljiva izruči u kazan za pečenje - kaže za Južne vesti Vladan Blagojević, proizvođač rakije iz Svrljiga.

Svrljižanin savetuje i da je poželjno pre konzumacije da rakija “odleži”, a za to su najbolja drvena burad od hrasta, koja daju dodatni kvalitet i aromu rakiji.

Blagojević smatra da šljivovica ima potencijal na svetskom tržištu.

I uz mnogo ozbiljniju promociju i zastupljenost, tu rakiju tek očekuje svetla budućnost - kaže Blagojević.

Pored šljivovice, na UNESCO listi i porodična slava, kolo, pevanje uz gusle i lončarstvo

Upis šljivovice na UNESCO-vu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa doneo je Međuvladin komitet za očuvanje nematerijalnog kulturnog nasleđa na zasedanju u Rabatu, u Maroku. Nominacija objedinjuje kulturu gajenja šljive, tradicionalne zanate, kulturu ishrane i običaje, kao i pečenje šljivovice i njeno korišćenje tokom privatnih ili javnih događaja i na najbolji način pokazuje kako se tradicionalne veštine i prakse mogu razvijati u savremenom okruženju, čuvajući svoj značaj i u uslovima razvoja modernog društva. Šljivovica kao deo kulturnog nasleđa Srbije; Foto: Ministarstvo kulture

Ministarstvo kulture je za UNESCO nominovalo šljivovicu 2021. godine, a nominaciju je pripremio Centar za nematerijalno kulturno nasleđe Srbije pri Etnografskom muzeju u Beogradu, uz učešće nosilaca nasleđa, lokalnih zajednica, institucija i nevladinih organizacija i udruženja.

Predlagači su bili Etnografski muzej u Beogradu i Narodni muzej Čačak.

Osim šljivovice, na Reprezentativnoj listi nematerijalnog kulturnog nasleđa UNESCO-a iz Srbije su porodična slava od 2014. godine, kolo - tradicionalna narodna igra od 2017, pevanje uz gusle od 2018. godine i Zlakusko lončarstvo od 2020. godine.

Niska otkupna cena šljivu sve češće "smešta" u kazan

Niska otkupna cena, neredovan otkup, nedostatak radne snage i berača samo su neki od problema koji svake godine prati topličke voćare tokom berbe šljiva, zbog čega se većina odluči da, umesto za otkup, šljiva završi u kazanu za rakiju.

To posebno važi za manje proizvođače koji peku rakiju na tradicionalan način, a koji traži dosta vremena da bi se došlo do finalnog proizvoda.(/slika5)

Za sve nas koji se bavimo voćarstvom ovo je dodatni posao koji iziskuje dosta vremena i truda. Ipak, računica je jasna, mnogo je isplativije ispeći dobru i kvalitetnu rakiju i prodati je za oko 600 dinara za litar, nego šljivu poklanjati otkupljivačima za 20 dinara i to prvu klasu - kaže Zoran Đorđević iz prokupačkog sela Babin Potok.

Inače, najprepoznatljivija opština po proizvodnji šljiva u Toplici je Blace, gde je procena da ta opština ima najveći broj stabala šljive po glavi stanovnika u Srbiji, a na teritoriji celog Blaca pod zasadima tog voća je površina od preko 5.000 hektara.

Pod zasadom šljive na teritoriji prokupačke opštine je preko 2.000 hektara, a u proseku se godišnje otkupi preko 2.500 vagona šljive.

Najzastupljenija sorta je "stenlej", dok su zasadi “čačanske lepotice”, “čačanske rane” i “čačanske rodne” zasađeni na manjim površinama.