Utvrđenje "Markovo kale" konačno pred uređenjem, od države milion dinara za istraživanje

Pre više od pola veka proglašeno za nepokretno kulturno dobro i spomenik kulture od velikog značaja za Srbiju, a godinama unazad u katastrofalnom stanju, uređenje srednjovekovnog utvrđenja “Markovo kale” kod Vranja tek nedavno postalo je sfera interesovanja nadležnih, a istraživanje lokaliteta moglo bi se odmaći od mrtve tačke jer će država to finansirati sa skoro milion dinara.

Prema nekim istraživačima utvrđenje je postojalo i u 6. veku, arheolozi spekulišu da je imalo kule visoke i do 30 metara, legenda kaže da je bilo grad Kraljevića Marka, pominje se i kao Golubićev grad - međutim sve to nije bilo dovoljno da se uređenje i istraživanje tog mesta privede kraju i zaštiti od nemara.

Tvrđava je za nepokretno kulturno dobro i spomenik kulture od velikog značaja za Srbiju proglašena Rešenjem Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture još 1969. godine, ali to, kao ni mogućnost korišćenja inostranih fondova nije zaživelo, a nedostatak novca za istraživanje i rekonstrukciju postao je hroničan problem.

Pre više od pola veka proglašeno za nepokretno kulturno dobro i spomenik kulture od velikog značaja za Srbiju; foto: M. D. Sa pripremama terena za arheološko istraživanje spoljašnje strane bedema i incijativom za izradu projektne dokumentacije za izvođenje sanacionih i konzervatorsko-restauratorskih radova na utvrđenju nadležni iz Grada krenuli su tek početkom aprila ove godine, a iskopavanje lokaliteta zatim je prepoznato kao jedan od 8 projekata Narodnog muzeja koje će finansirati Ministarstvo kulture i informisanja.

Arheološko iskopavanje lokaliteta Markovo kale podržano je sredstvima u iznosu od 950.000 dinara - navode iz Grada.

Ostali projekti tiču se zaštite muzejskih predmeta, digitalizacije, uređenja prostora, izdavačke delatnosti, programskog rada Galerije Narodnog muzeja, a među tim projektima našla se i konzervacija arheološkog keramičkog materijala sa utvrđenja “Markovo kale” i za to će biti izdvojeno 500.000 dinara.

Zaboravljena tvrđava između legendi i istorije

Tvrđava Markovo kale je 4,5 km udaljena od Vranja, sazidana na grebenu visine 750 m, između planina Krstilovice i Pljačkovice, uz stari put Vranje-Leskovac i na sadašnjem putu Vranje-Vlase-Mijovci, u klisuri Gradske reke.

Iako je postojalo još u srednjem veku, ne postoje pouzdani istorijski podaci o tome kada je izgrađeno, a neki istraživači spekulišu da temelji na kojima je tvrđava izgrađena potiču iz vremena cara Justinijana, u 6. veku.

Prema nekim istraživanjima, na tom lokalitetu život je započet još u praistoriji, nastavljen u kasnoantičkom i završen u ranovizantijskom periodu, ali se ni to sa sigurnošću ne može utvrditi, a u istorijskim izvorima Vranje se prvi put pominje u 11. veku.

Bedemi tvrđave većim delom urušeni; foto: M. D. Pisani trag ostavila je vizantijska princeza Ana Komnina, pišući o vladavini svog oca u delu Aleksijada, međutim, pouzdanih podataka koji bi ukazali na vreme građenja tvrđave nema.

U istorijskim spisima iz srednjeg veka Vranje je već imalo današnja naselja oko crkve Svetog Nikole, Gornje i Donje Vranje i tvrđavu.

U turskim spisima naziva se kale i Ivranija - što znači tvrđava Vranje, pominje se i u 14. i 15. veku za vreme kralja Milutina Nemanjića, za vreme vladavine kralja Stefana Dečanskog - tepčija Kuzma, zatim se kao vladari grada pominju knez Baldovin i ćesar Uglješa, a kasnije nestaje iz dokumenata i nije poznato kako je tvrđava stradala.

Njeni bedemi su danas većim delom urušeni, a relativno je sačuvan onaj na istočnoj strani i ostaci “branič” kule, karakteristične za srednjovekovne gradove.

Prema jednoj od najpoznatijih legendi, Vranje se pre osvajanja Osmanlija zvalo Golubinje, a Markovo kale Golubićev grad po vojvodi koji je upravljao gradom. Vojvoda je navodno imao ženu Vranu, po kojoj je Vranje dobilo ime nakon njegove smrti.

Druga legenda, koja se odomaćila u narodu, kaže da je narodni junak Kraljević Marko boravio u tvrđavi i branio je od Turaka, a kada je morao da uzmakne pred neprijateljima, navodno je sa stene preskočio na planinu Pljačkovicu, a zatim na Krstilovicu, a te planine se i danas nalaze na grbu Grada Vranja.