Vranje slavi 142 godine od oslobođenja

Skoro pet vekova duga vladavina Osmanlija u Vranju završena je na današnji dan pre 142 godine, a oslobođenje Vranja predstavlja jednu od završnih etapa oslobođenja Srbije od Turaka. Ovaj datum Vranjanci tradicionalno proslavljaju kao jedan od najznačajnijih za grad, a povodom Dana grada jutros je odata počast oslobodiocima Vranja polaganjem cveća na spomenik “Čika Miti” i održana vojna svečanost u kasarni “Prvi pešadijski puk knjaza Miloša Velikog”.

Kruna proslave je Svečana akademija i dodela priznanja “31. januar” od 19 sati u Pozorištu. Nakon toga, u Sportskoj hali od 21 sat koncert će održati dr Nele Karajlić sa bendom.

Istoričar Nenad Stojiljković priča za Južne vesti da su 1878. godine Vranje oslobodile srpske snage pod vođstvom čuvenog generala Jovana Belimarkovića, a borbe za oslobođenje počele su 26. januara i završile se velikom bitkom 31. januara.

Dve pobede bile su presudne za ulazak u Vranje i njegovo oslobođenje - vis Čavrljuga severno od Vranja i selo Ranutovac. Noću, 31. januara, kada su Srbi očekivali poraz od Turaka, Turci su počeli da se povlače. Tada je general Belimarković izdao naređenje da se formira jurišna grupa po komandom majora Radomira Putnika koja će u zoru da nastavi da goni Turke, kako bi se oslobodilo Vranje - priča Stojiljković.

U zoru 31. januara 1878. godine, vojska na čelu sa majorom Radomirom Putnikom ušla je u Vranje posle 422 godine, 2 meseca i 17 dana ropstva, a Vranje je slobodu je dočekalo sa nešto više od 8.000 ljudi. U bitkama za Vranje poginulo je oko 630 turskih i 122 srpskih vojnika.

Turci su samo zahtevali, kaže istoričar Nenad Stojiljković, da im budu pošteđeni životi i da srpska vojska ne upada u kuće.

Nijedan turski život nije oduzet prilikom oslobođenja Vranja u smislu civilnog stanovništva, nije bilo masovnog ubijanja, nije bilo osvete srpske vojske nad Turcima. Celokupna imovina svih Turaka koji su bili u Vranju je otkupljena od strane države, nije oteta - kaže Stojiljković.

Dodaje, da je prema zapisima generala Belimarkovića “tog dana kada je osobođeno Vranje, bila gusta magla kao testo”.

Dok se u Vranju slavilo, odred majora Radomira Putnika krenuo je u poteru za turskom vojskom prema Bujanovcu i Preševu, pa je Bujanovac oslobođen 1. februara, a Preševo, Trgovište i sela pored Pčinje 2. februara.

Nakon potpisivanja mirovnog sporazuma Rusko - turskog rata 3. marta 1878. godine, Vranje je trebalo da postane deo Kneževine Bugarske, da građani Vranja nisu pisali Knezu Milanu Obrenoviću i tražili da Vranje ostane pod srpskom vlašću.

“Čika Mita” predstavlja srpskog vojnika

Spomenik oslobodiocima Vranja iz 1878. godine, među ljudima poznat kao “Čika Mita” nalazi se na Trgu republike u samom centru Vranja, između zgrade Opštine, Suda i Hotela Vranje. Spomenik podignut 1903. godine; foto: A. Kostić

Vranjanci su donacije za podizanje spomenika počeli da sakupljaju 1900. godine, a i general Belimarković je priložio tadašnjih 2.000 dinara. Spomenik je podignut 1903. godine i rad je beogradskog vajara Simeona Roksandića.

Nema podataka o tome ko je bio čika Mita, kaže istoričar Nenad Stojiljković.

On predstavlja srpskog vojnika, nije posvećen konkretnom čoveku, Vranjanci su ga iz milosti tako nazvali. Ne zna se ni ko mu je dao naziv - kaže Stojiljković.

Bugarski okupatori su spomenik rušili dva puta, ali je opet obnavljan. U Drugom svetskom ratu su ga čak lancima vezali za tenk i porušili ga. “Čika Miti” je tada polomljena leva ruka u kojoj je držao pušku, ali su ga Vranjanci ostavili tako da podseća na bugarske zločine.

Sa isklesanim imenima svih starešina, redova i dobrovoljaca, uz ime generala Belimarkovića, bez ruke i puške čika Mita i danas čuva stražu na istom mestu.

Podsetimo, ono što je obeležilo ovogodišnju proslavu Dana grada su turniri u različitim sportovima, izložbe, promocije knjiga i koncerti. Tradicionalno je održan i Memorijalni kup u skijanju na Besnoj kobili i marš do Osatice kod Vranja, mesta gde je sahranjeno najviše vojnika koji su dali živote u borbama za oslobođenje Vranja od Turaka.

Večeras će biti uručena najviša gradska priznanja pojedincima i ustanovama za doprinos u društvenom i humanitarnom radu, u oblasti zaštite bezbednosti građana, u vaspitno - obrazovanoj oblasti, za doprinos razvoju kulture, a “Specijalno javno priznanje 31. januar dobiće i predsednik Aleksandar Vučić i to, kako je obrazloženo, za doprinos umetničkom stvaralaštvu i izgradnji nove zgrade Pozorišta.