Zbog istorijske zabune vojvoda Momčilo "dobio" tvrđavu i muzičko društvo u Pirotu

Pirotsku tvrđavu na ulazu u grad, koja je proglašena za jednu od 8 najlepših tvrđava Srbije, mnogi Piroćanci nazivaju Kale ili Gradić, a retko ko će reći Momčilov grad. Prema legendi, koja je nastala zbog zabune u istorijskim rukopisima gde je grčki Periterion postao Pirot, veruje se da je ovo utvrđenje izgradio čuveni vojvoda Momčilo sa južnih Rodopa.

Novija arheološka ispitivanja dokazuju, kaže Mila Panajotović, viši kustos i istoričar pirotskog Muzeja Ponišavlja, da je Momčilov grad nastao u drugoj polovini 14. veka, tako da se sa sigurnošću može kazati da vojvoda Momčilo nije njen graditelj.

Vojvoda Momčilo nema veze sa Pirotom i taj naziv za tvrđavu je otuda što je on poginuo pod gradom Periterionom u severnoj Grčkoj, pa je onda došlo do zabune u istorijskim rukopisima gde je Periterion postao Pirot, i ta greška je provlačena kroz vekove - kaže Panajotovićeva.

Pogled na Gornji grad; foto: Lj. F. Sa time se slaže i profesor istorije Davor Lazarević, koji dodaje da je podignuta kao odbrambena tvrđava u vreme kneza Lazara, te da je priča vezana za vojvodu Momčila više legendarna nego istinita.

Vojvoda Momčilo se vezuje za prvu polovinu 14. veka, a arheološke iskopine dokazuju da se sadašnji izgled vezuje za predkosovski period i Kneza Lazara. Služila je kao vojno odbrambeno utvrđenje. Mi ne znamo ko je podigao utvrđenje. U narodnom predanju je ostalo kao neka lepa priča i tako se zadržalo - rekao je Lazarević.

Inače, tvrđava koja je proglašena za jednu od 8 najlepših tvrđava Srbije po izboru Turističke organizacije Srbije, sastoji se iz tri dela - Gornjeg grada, Srednjeg grada i Donjeg grada.

Prema istorijskim podacima, Gornji grad je sagrađen prvi, a tvrđava je kasnije dograđivana, Srednji grad je podignut u vreme Despota Stefana Lazarevića, dok su Donji grad podigli Turci krajem 18. veka.

I Momčilov konj “dobio” svoje mesto u tvrđavi

Pirot koji se nalazi na razmeđi između Srbije i Bugarske, na putu za Carigrad “Via militaris”, odlikuje još jedna priča vezana za vojvodu Momčila. U parku ispred tvrđave Kale, postavljena je skulptura krilatog konja Jabučila.

Direktor Turističke organizacije Pirota Bratislav Zlatkov ističe da, pored gastronomije po kojoj je Pirot poznat, i kulturno nasleđe je jedan od stubova razvoja turizma. Skulptura mitskog konja vojvode Momčila - Jabučila; foto: Lj. F.

Centralno mesto zauzima Srpska srednjovekovna tvrđava Momčilov grad ili Kale. Iskoristili smo našeg sugrađanina Zorana Mojsilova koji je poznati vajar da napravimo skulpturu krilatog konja Jabučilo, po predanju konja vojvode Momčila - kaže Zlatkov.

Skulptura je sagrađena od kamena, a krila mitskog konja su urađena od kamenih ploči iz pirotskih sela Gostuša i Dojkinci koje se tamo koriste za krov.

Time je upotpunjen deo oko Tvrđave, a trenutno se ona nalazi u rekonstruciji tako da je Gornji grad zatvoren za turiste.

I pevačko društvo dobilo ime po vojvodi Momčilu

Ono što je takođe interesantno je, da se u Pirotu ne vezuje samo tvrđava za vojvodu Momčila, jer je krajem 19. veka u Pirotu počelo da funkcioniše pevačko društvo pod istim nazivom.

Profesor Lazarević kaže da je to bila pionirska organizacija vezana za muzičku scenu jer je muzička umetnost bila nerazvijena, čak i u Gimnaziji koja je sa radom počela 1879. godine.

Prekretnica je 1888. godina kada je u Pirot došao Čeh Karlo Maćejka, izuzetno obrazovan čovek sa završenom muzičkom školom i farmacijom. Počeo je da radi u Gimnaziji gde je predavao pevanje i iste godine je osnovano pevačko društvo Momčilo. Interesantno je da su osnivači bili krojački radnici, u zvaničnim glasilima se vodilo kao radničko-pevačko društvo - kaže Lazarević.

Društvo je pevalo na krunisanju Kralja Petra, sa još osam pevačkih društva i odlikovano je ordenom Svetog Save. Bilo je potpuno amatersko, jer su svi sem horovođe bili muzički nepismeni, kaže Lazarević. Muški hor pevačkog društva "Momčilo" 1906. godine; foto: Monografija 125 godina horskog pevanja u Pirotu

Prvi horovođa je bio Karlo Maćejka gde je on preuzeo na sebe da sve to osmisli. Naziv je izabran na osnivačkoj skupštini po pirotskom gradiću ili Momčilovom gradu, s tim da je to više legendarna priča nego istorijska činjenica vezana za Vojvodu Momčila - priča Lazarević.

Između dva rata društvo je često gostovalo po Srbiji, a funkcionisalo je do Drugog svetskog rata. Postojala je ideja da se obnovi, ali od toga se odustalo.

Društvo je, prema rečima Lazarevića, u jednom trenutku imalo preko 100 članova, a ono što je interesantno, većina horovođa su bili stranci.

Pored Karla Maćejke, do Prvog svetskog rata društvo je vodio Čeh Aleksije Štrumberger, dok su ga u međuratnom periodu vodili Rusi Georgije Obermok i Grigorije Koševoj, vrhunski muzičari koji su bili horovođe - dodao je Lazarević.

Društvo je imalo i humanitarna dimenziju rada jer su na nastupima sakupljali novac za siromašnu i decu bez roditelja, kupovali su instrumente i opremali školu.