BBC News na srpskom
Klimatske promene u Africi: „Nestaće neki lokaliteti svetske kulturne baštine, niko za njih neće saznati"

15:58, 12. 10. 2020.

Klimatske promene u Africi: „Nestaće neki lokaliteti svetske kulturne baštine, niko za njih neće saznati"

Devojčica šeta poplavljenim ulicama Kartuma, prestonice Sudana, 31. avgsut 2020. godine — Sudan se bori sa poplavama, a vodostaj u pritoki Nila koja je kriva za njih je na rekordnom nivou

Od slika na stenama po južnom obodu Afrike do piramida u dolini reke Nil, ranije civilizacije ostavile su trag svuda po Africi.

Međutim, ekstremne vremenske prilike, podizanje nivoa mora i drugi izazovi povezani sa globalnim zagrevanjem prete da unište neprocenjiva kulturna blaga koja se smatraju svetskom baštinom, upozorava nova studija.

U studiji objavljenoj u časopisu Azanija, istraživači iz Velike Britanije, Kenije i SAD-a kažu da „bez značajnije intervencije, neki od najvažnijih primera kulturne baštine u Africi biće izgubljeni zbog neposrednog i posrednog uticaja klimatskih promena u narednim decenijama".

U Africi se nalazi čak 145 lokaliteta svetske kulturne baštine koji su na listi Uneska, a naučnici su ukazali na one koji su najugroženiji.

Evo kako klimatske promene utiču na neke od najpoznatijih lokaliteta.

Al Bagravija, Sudan

Lokalitet Al Bagravija u Sudanu — Na lokalitetu Al Bagravija, koji je po zaštitom UN, pronađeni su artefakti stari oko 2.300 godina

Upozorenje stiže u trenutku kada arheolozi pokušavaju da spreče da voda iz reke Nil stigne do lokaliteta svetske baštine Ujedinjenih nacija Al Bagravija, u Sudanu.

Iako se Nil izliva svake godine, stanovnici kažu da su ove godine poplave bile veće i ističu da je u njima stradalo stotinak ljudi, dok je oko 500.000 raseljeno.

Neki naučnici za to krive klimatske promene i agresivnu urbanizaciju na obali reke.

U nekada kraljevskom gradu sa dva milenijuma starim meroitskim carstvom, nalazi se na stotine arheoloških relikvija.

Sabrata, Libija

Lokalitet Sabrata je pod zaštitom UN-a, a nalazi se na obali — Feničarski grad Sabrata je stari trgovački centar, osnovan u petom veku pre Hrista

U Libiji, pet lokaliteta svetske kulturne baštine smatra se ugroženim zbog štete koja im je pričinjena u ratnim sukobima.

Među njima je drevni feničanski grad Sabrata, koji je nekada igrao ključnu ulogu u trgovini između kopnenog dela Afrike i Mediterana.

Sabrata je bila deo kratkotrajnog numidijskog kraljevstva Masinise, pre nego što je pripojena Rimskom carstvu i ponovo izgrađena u 2. i 3. veku nove ere.

Rimsko pozorište u Sabrati, Libija — U Sabrati se nalazi jedno od najstarijih rimskih pozorišta u Africi

Danas je Sabrata kritično pogođena obalskom erozijom, rastom nivoa mora, sleganjem tla i olujnim naletima.

Suakin, sudanska obala Crvenog mora

Na ostrvu Suakin, na severozapadu Sudana, nekada se nalazila veoma važna luka na Crvenom moru.

Gradska kapija u sudanskoj luki Suakin na Crvenom moru — Suakin je vekovima predstavljao stratešku lokaciju na obali Crvenog mora

Priča ovog grada započela je pre 3.000 godina, kad su egipatski faraoni pretvorili strateški lociranu luku u glavnu saobraćajnicu za trgovinu i istraživanja.

Tokom istorije, Suakin je postao čvorište za muslimanske hodočasnike na putu do Meke i odigrao važnu ulogu u trgovini robljem na Crvenom moru.

U Srednjem veku je bio deo Otomanskog carstva.

Suakin 1930. godine — Ova fotografija iz 1930. prikazuje tadašnji izgled Suakina

Međutim, veliki deo ostrva decenijama propada, otkako je Luka Sudan izgubila na važnosti. Danas se tamo i dalje mogu naći predivne kuće i džamije, navodi Unesko.

Profesorka Džoan Klark sa Univerziteta Istočne Anglije u Velikoj Britaniji trenutno radi na istraživanju koje treba da utvrdi koliko brzo porast nivoa mora i erozija obale negativno utiče na lokalitet.

„Ono što znamo je da će obala Crvenog mora biti pogođena u narednim decenijama, što znači da će i ono što preživi danas, bez potencijalne intervencije, biti izgubljeno."

Sudan i Turska su 2018. godine potpisali 99-godišnji ugovor za rekonstrukciju Suakina za potrebe turizma, ali kritičari Turske sumnjaju da se iza toga kriju njene vojne ambicije.

Lamu Old Taun, Kenija

Zidovi utvrđenja građeni su 1813-1821. godine — Lamu se smatra jednom od najstarijih naseobina u Keniji

Lamu Old Taun je, prema podacima Uneska, najstarije i najbolje očuvano svahili naselje u Istočnoj Africi.

Za razliku od drugih napuštenih naselja duž istočnoafričke obale, Lamu je neprekidno naseljen već više od 700 godina.

Zadržao je društveni i kulturološki integritet i postao značajan centar studija islamskih i svahili kultura, dodaju iz UN-a.

Stari grad u Lamu, Kenija: Pogled iz vazduha — Veliki deo obale Lamua je izgubljen, a građevine su sada tik uz more

Međutim, Lamu je „teško pogodilo povlačenje linije obale", što znači da je izgubio prirodnu zaštitu koju su nekada pružali pesak i vegetacija.

„To delom ima veze sa izgradnjom luke Lamu, što uništava šume mangrova koji štite ostrvo od poplava", kaže profesorka Klark.

„Zbog toga veći deo onoga što bismo nazvali kulturnom baštinom zapravo služi kao štit za preostalu kulturnu baštinu. Kako uništavamo jednu kulturnu baštinu, isto tako ostavljamo drugu nezaštićenom."

Obalski lokaliteti, ostrvo Komoros

Domoni, ostrvo Komoros — Domoni - jedna od pet gradova ostrva Komoros koji će se možda naći na Uneskovoj Listi svetske kulturne baštine

Unija Komorosa, vulkanski arhipelag na istočnoafričkoj obali u Mozambičkom kanalu, ima nekoliko dobro očuvanih lokaliteta, poput medine i palate iz 13. veka.

Ali je zbog podizanja nivoa mora Komoros jedno od „najugroženijih" mesta u Africi, kaže profesorka Klark.

Radovi su već otpočeli na oblasti Istorijskih sultanata Komorosa, koji uključuju medinu u selu Domoni iz 12. veka, na ostrvu Anžuan.

A woman is pictures in the medina of Mutsamudu, the capital of Anjouan Island, Comoros, March 2019 — Bazar u Mutsamudu, primorskom gradu iz 14. veka, takođe se smatra mestom od istorijskog značaja

U slučaju vrlo mogućeg scenarija umerene do visoke emisije ugljenika, „značajni delovi afričke obalske zone biće potopljeni do 2100. godine", ističe se u novoj studiji.

„Pre 2050. godine, Gvineja, Gambija, Nigerija, Togo, Benin, Kongo, Tunis, Tanzanija (uključujući Zanzibar) i Komoros, biće značajno ugroženi erozijom obale i podizanjem nivoa mora."

Obalske tvrđave i dvorci, Gana

Artillery battery at Cape Coast castle, Ghana — Utvrđenja na obali Gane igrala su važnu ulogu u trgovini zlatom i robovima

Obala Gane prošarana je utvrđenim trgovinskim centrima, osnovanim između 1482. i 1786. godine, koje se protežu 500 kilometara između Kete i Bejina.

Dvorce i tvrđave izgradili su i naseljavali trgovci iz Portugala, Španije, Danske, Švedske, Holandije, Nemačke i Velike Britanije.

Infrastruktura je igrala veliku ulogu u trgovini zlatom i, kasnije, u usponu i padu trgovine robljem između Afrike i Amerike.

Fort Vilijams, Gana: Pogled iz vazduha — Mesta svetske baštine na obali Zapadne Afrike su na udaru oluja i mora čiji nivo raste

Međutim, tvrđave su smeštene u gusto naseljenoj oblasti visoko ugroženoj od uticaja klimatskih pojava kao što su olujni naleti i klimatskih promena poput podizanja nivoa mor.

Profesorka Klark kaže da pojedini primeri te arhitekture, kao što je Fort Prinzenstajn, u Keti, „erodiraju u more".

„Imamo slike iz sedamdesetih i imamo sadašnje, koje pokazuju da je tvrđava, takoreći, potpuno nestala", kaže ona za BBC.

Umetnost na stenama u Tvifelfontejnu, u Namibiji

Rock art engravings at Twyfelfontein World Heritage Site at Uibasen Conservancy, Damaraland, Namibia

Klimatske promene mogu da povećaju vlažnost u relativno suvim predelima i stvore dobre uslove za širenje gljivica i mikroba koji naseljavaju stene.

Upravo to se dešava na lokalitetima kao što je Tvifelfontejn, u regiji Kunene u Namibiji, i drevnom gradu Mapungubve, arheološkom nalazištu iz Gvozdenog doba na granici između Južne Afrike, Zimbabvea i Bocvane.

Zlatna figurica životinje na izložbi na Univerzitetu Pretorija u Južnoj Africi, septembar 2015. godine — Ova zlatna figurica životinje pronađena je na nalazištu iz Gvozdenog doba u Mupungubveu, Južna Afrika

Mapungubve je poznat po složenim građevinama od kamena nastalim u Srednjem veku.

Tvifelfontejn je jedno od mesta sa najvećim brojem petroglifa (duboreza u stenama) u Africi.

Unesko ih je opisao kao „iscrpni i visokokvalitetni primer ritualnih praksi zajednica lovaca-sakupljača u ovom delu južne Afrike u poslednjih 2.000 godina."

Stari gradovi Đenea, Mali

Velika džamija izgrađena od blata iz reke Nigej, Đenea, Mali — Neverovatna istorija Đenee seže do trećeg veka pre n.e.

Oko 2.000 kuća od blata u Đeneu jedni su od najlegendarnijih prizora u Maliju. Naseljen od 250 godine pre nove ere, Đene je bio pijačni grad i važna veza u transsaharskoj trgovini zlatom.

U 15. i 16. veku, bio je to jedan od centara za širenje Islama.

Ali klimatske promene uticale su na dostupnost visokokvalitetnog blata koje su koristili prvobitni stanovnici ovih građevina.

Meštani, koji su doživeli pad prihoda zbog lošeg roda letine, moraju da se oslone na jeftinije materijale, „što radikalno menja izgled grada", piše u studiji.

Houses in Djenné — Stanovnici su danas prinuđeni da grade od jeftinijih materijala, što menja autentični izgled grada

„Klimatske promene imaju sposobnost, kao što smo naveli u našoj studiji, da umnože pretnje. One vrše posredne uticaje koji mogu da budu mnogo pogubniji od neposrednih", kaže profesorka Klark.

„Đenea je zaista kompliksan primer, koji pokazuje kako klimatske promene mogu da se odraze na postojeće društveno-ekonomske ranjivosti u jednoj lokalnoj zajednici."

Pogledajte video: Uloga ugljen-dioksida u klimatskim promenama

„Neverovatno divni predeli"

I tako, suština pretnje po afričko nasleđe nije toliko u samim klimatskim promenama, koliko u nemogućnostima zemalja da ublaže njihov uticaj.

Rock paintings depicting hunters, long-horned cattle and antelope, giraffes and elephants decorate granite caves in Laas Geel, Somalia. Pictured in June 2017 — Somalija - čovek sedi pored stene na kojoj su 5.000 godina stare freske sa životinjama

Postoje zemlje kao što je Egipat, koji se nalazi u nizijskoj oblasti, „pod ozbiljnom pretnjom od poplava u narednim decenijama", a koji je opet dobro opremljen da se izbori sa nekim od tih izazova.

S druge strane, siromašnije ili ratom zahvaćene zemlje kao što je Somalija, ne mogu da predlože svoje lokalitete ni na spisak svetske kulturne baštine, a kamoli da ih zaštite.

Osam afričkih zemalja nema nijedan lokalitet na listi Uneska, kaže profesorka Klark, uprkos tome što se tamo očigledno nalaze oblasti koje bi mogle da odgovaraju tom opisu.

„Arheološki gledano, mi znamo da na severnom kraju Somalije postoje neki od neverovatno predivnih predela", kaže ona.

Njeno istraživanje želi da skrene pažnju upravo na te lokalitete, koji su malo poznati u svetu, jer strahuje da će „nestati, a da niko za njih neće ni saznati."

Pratite nas na Fejsbuku i Tweets by bbcnasrpskom . Ako imate predlog teme za nas, javite se na [email protected]