Ko je bio vođa Islamske države Abu Bakr el Bagdadi

Abu Bakr el Bagdadi, lider Islamske države (ID) i najtraženiji čovek na svetu, izvršio je samoubistvo tokom operacije Američkih komandosa na severozapadu Sirije, rekao je predsednik Sjedinjenih Američkih Država Donald Tramp.

Za njim su SAD i saveznici tragali pet godina, otkako je jačala Islamska država. Za informacije o el Bagdadiju nuđeno je 25 miliona dolara.

Na vrhuncu moći, borci Islamske države su kontrolisali teritoriju od 88.000 kvadratnih kilometara koja se protezala od zapadne Sirije do istočnog Iraka. Nametnuli su okrutni sistem vladavine nad skoro osam miliona ljudi i zarađivali milijarde dolara od trgovine naftom, iznuda i otmica.

Bez obzira na pad samoproglašenog kalifata, Islamska država i dalje predstavlja izuzetno disciplinovanu iskusnu borbenu silu čiji trajni poraz nije siguran.

„Vernik“

Bagdadi – čije je pravo ime Ibrahim Avad Ibrahim el Badri – rođen je 1971. u Samari u centralnom Iraku.

Njegova religiozna sunitska porodica tvrdila je da pripada plemenu Kurejš proroka Muhameda – ova veza je za mnoge sunite bila ključni uslov da neko postane kalif.

Dok je bio tinejdžer, rođaci su ga zvali „vernik“ jer je vreme provodio u lokalnoj džamiji kako bi isčitavao Kuran, ali i zato što je često prekorevao one koji se ne pridržavaju islamskog zakona ili šerijata.

Nakon što je ranih 1990-ih završio fakultet, preselio se u Bagdad, prestonicu Iraka. Stekao je zvanje mastera na islamskim studijama, a zatim je upisao doktorske studije na Islamskom univerzitetu Bagdad, navodi se u biografiji koju su objavile njegove pristalice.

Tokom studija je živeo blizu sunitske džamije u severozapadnom delu grada. Navodi se da je bio miran čovek koji se držao po strani, izuzev kada je recitovao delove Kurana i igrao fudbal za džamijski klub. Veruje se da je u to vreme prihvatio salafizam i džihadizam.

„Džihadistički univerzitet“

Po završetku američke invazije tokom koje je srušen režim predsednika Sadama Huseina 2003. godine, Bagdadi je navodno učestvovao u formiranju jedne islamske pobunjeničke grupe čiji pripadnici su napadali američke i savezničke trupe. U grupi je bio šef šerijatskog odbora.

Početkom 2004. godine, američke trupe su ga pritvorile i odvele u zatvor u kampu Buka.

Kamp Buka je postalo mesto koje se moglo opisati kao „univerzitet“ za buduće vođe ID-a – zatvorenici su radikalizovani, formirali su ćelije i mreže.

Bagdadi je držao propovedi i molitve dok je bio u pritvoru, a ponekad ga je američki zapovednik u zatvoru zamolio da učestvuje u razrešenju sporova. Američke vlasti ga nisu smatrale velikom pretnjom te je pušten na slobodu nakon deset meseci.

„Bio je ulični razbojnik kada smo ga uhapsili 2004. godine“, rekao je jedan zvaničnik Pentagona za Njujork Tajms 2014. „Nismo imali kristalnu kuglu koja bi nam rekla da će postati šef Islamske države.“

Ponovno osnivanje Al Kaide u Iraku

Smatra se da je po oslobađanju iz zatvora Buka stupio u kontakt sa Al Kaidom u Iraku. Iračko krilo Al Kaide je predvodilo pobunu saveznika u Iraku, ozloglašeno zbog surovog odnosa prema zatvorenicima, kojima su, između ostalog, i odrubljivali glave.

Početkom 2006. godine, ta grupa je osnovala džihadističku krovnu organizaciju Šura kojoj se priključila Bagdadijeva grupa.

Kasnije te godine, posle Zarkavijeve smrti u američkom vazdušnom napadu, organizacija je promenila ime u Islamska država Iraka (IDI). Bagdadi je nadgledao šerijatske odbore te grupe i pridružio se njihovom savetodavnom veću Šura.

Kada su vođa IDI-ja i njegov zamenik stradali 2010. godine u američkoj raciji, Abu Bakr el Bagdadi je proglašen naslednikom vođe Islamske države Iraka.

Nasledio je organizaciju za koju su američki komandanti smatrali da je na rubu strateškog poraza. Međutim, uz pomoć nekoliko vojnih i obaveštajnih oficira iz doba Sadama, među kojima su bili i bivši zatvorenici iz logora Buka, El Bagdadi je postepeno je obnavio Islamsku državu Iraka.

„Kalif Ibrahim“

Početkom 2013. godine, grupa je u Iraku izvodila desetine napada svakog meseca. Bagdadijeva grupa se pridružila i pobuni protiv predsednika Sirije Bašara al Asada, šaljući ekstremiste poreklom iz Sirije u zemlju da bi osnovali Al Nusra Front kao ćeliju Al Kaide u zemlji. U Siriji su pronašli sigurno utočište i lak pristup oružju.

U aprilu 2013. godine, Bagdadi je najavio spajanje snaga u Iraku i Siriji i stvaranje „Islamske države u Iraku i Levantu“. Vođe Al Nusre i Al Kaide su odbacile taj poziv, ali su se borci odani Bagdadiju odvojili od Al Nusre i omogućili da Islamska država ostane u Siriji.

Krajem te godine, Islamska država se ponovo usredsredila na Irak i iskoristila politički ćorsokak u koji je zapala šiitska vlada i manjinska sunitska arapska zajednica. Uz pomoć plemenskih vođa i bivših lojalista Sadama Huseina, borci Islamske države su osvojili Faludžu.

U junu 2014, nekoliko stotina militanata ISIS-a je osvojilo Mosul, grad na severu Iraka, potisnuvši iračku vojsku. Napredovali su na jugu ka Bagdadu, masakrirajući protivnike i preteći da će iskoreniti brojne etničke i verske manjine u zemlji.

Krajem juna 2014, pošto su učvrstile kontrolu u više desetina iračkih gradova, Islamska država je proglasila stvaranje „kalifata“ – države kojom upravlja kalif u skladu sa šerijatom. Kalifat je nazvan Islamska država. Bagdadi se proglasio „kalifom Ibrahimom“ i zahtevao odanost muslimana širom sveta.

Vojnici Sjedinjenih Država su ubrzo krenuli u niz vazdušnih napada protiv džihadista u Iraku. U septembru 2014. godine, počeli su i vazdušni napadi u Siriji, nakon što su pripadnici Islamske države odrubili glave nekolicini talaca sa Zapada.

Direktan sukob sa koalicijom koju predvode SAD, mnogi pripadnici Islamske države doživljavali su sukobom muslimana i njihovih neprijatelja koji je opisan u islamskim apokaliptičkim proročanstvima.

U video poruci objavljenoj po samoproglašenju Islamske države, Bagdadi se prvi put pojavio pred kamerama u javnosti i održao molitvu u kojoj je citirao, prema rečima stručnjaka, poruke i govore kalifa koji su vladali u prvim vekovima Islama. Pozvao je muslimane iz celog sveta da dođu na teritoriju pod kontrolom Islamske države da bi se pridružili verskom ratu protiv nevernika. Desetine hiljada je odgovorilo na poziv.

Po napredovanju boraca Islamske države u oblasti pod kontrolom iračke kurdske manjine i ubijanja ili zarobljavanja hiljada pripadnika verske grupe Jazida, međunarodna koalicija predvođena Sjedinjenim Državama pokrenula je vazdušne napade na džihadiste u Iraku. U septembru je kolacija pokrenula i vazdušne napade na Siriju, nakon što su pripadnici Islamske države odrubili glave nekolicini talaca državljana zapadnih zemalja.

Islamska država je pozdravila direktan sukob sa koalicijom, smatrajući je prethodnicom konačnog sukoba između muslimana i njihovih neprijatelja opisanih u apokaliptičnim islamskim proročanstvima.

Poraz Islamske države

Ali tokom narednih pet godina, džihadistička grupa postepeno je proterana sa teritorije koju je kontrolisala zajedničkim naporima najrazličitijih saveznika.

U ratu koji je usledio, hiljade ljudi su izgubile život u Iraku i Siriji, milioni su izbegli iz domova a čitave oblasti su uništene.

U Iraku su savezne bezbednosne snage i kurdski Pešmerga borci imali podršku i zapadne koalicije i paravojnih snaga kojima su dominirale milicije aktivne uz podršku Irana, poznate kao Narodna mobilizacija.

U Siriji je koalicija predvođena Sjedinjenim Državama podržala savez sirijskih kurdskih i arapskih milicija, Sirijski demokratsi front, i neke pobunjeničke frakcije u južnom delu pustinje. Trupe odane predsedniku Asadu su se za to vreme borile protiv Islamske države uz podršku ruskih vazdušnih napada i milicija koje je podržavao Iran.

Tokom borbi svih tih godina, pitanje da li je Bagdadi živ ili mrtav bilo je bez odgovora i samo unosilo dodatnu zbrku.

U junu 2017. godine, dok su se iračke snage bezbednosti borile protiv poslednjih preostalih militanata Islamske države u Mosulu, ruski zvaničnici su rekli da je „velika verovatnoća“ da je Bagdadi ubijen tokom ruskog vazdušnog napada na periferiju sirijskog grada Raka na severu, de fakto glavnom uporištu Islamske države.

Međutim, u septembru iste godine, Islamska država je objavila Bagdadijevu audio poruku u kojoj poziva sledbenike da upere „plamen rata prema neprijateljima“.

Takve opomene nisu bile dovoljne da spreče pripadnike Sirijskih demokratskih snaga (SDF) da osvoje Raku, a njihove pristalice zauzele su slabo naseljena pustinjska područja.

Bagdadi je objavio sledeću audio poruku tek u avgustu 2018. On je pozvao sledbenike u Siriji da „istraju“ bez obzira na poraze na bojnom polju.

Borci SDF-a su krenuli u konačnu ofanzivu narednog meseca. Cilj je bilo uklanjanje Islamske države iz istočne Sirije, a meta je bila pruga u blizini grada Hajina u kom su se okupile desetine hiljada militanata Islamske države i njihovih porodica koje su im se pridružile posle pada Mosula i Rake.

Nije bilo naznaka da je Bagdadi među njima, ali su se kasnije pojavili nepotvrđeni izveštaji da je bio primoran da beži u pustinju na zapadu Iraka jer je frakcija unutar Islamske države navodno pokušala da ga zbaci.

U martu 2019, pripadnici SDF-a su osvojili poslednji deo teritorije pod kontrolom Islamske države u Siriji, čime je i formalno okončan Bagdadijev „kalifat“.

Američki predsednik Donald Tramp pohvalio je „oslobađanje“ Sirije.

„Ostaćemo budni kada je reč o Islamskoj državi“, upozorio je ipak Tramp.

• Turska vojska je ušla u Siriju – šta će biti sa borcima Islamske države
• Prva video poruka lidera Islamske države posle pet godina

In April 2019, Baghdadi appeared in a video for the first time in almost five years. But rather than speaking from a mosque pulpit in Mosul, this time he was sitting cross-legged on the floor of a room with a rifle by his side.

„Bitka za istrebljenje“

Smatralo se da Islamska država još uvek ima hiljade naoružanih pristalica u regionu i da mnogi deluju u uspavanim ćelijama. U Iraku su već izvodili napade kako bi podrili vlast i stvorili atmosferu bezakonja i tako sabotirali pomirenje i obnovu.

U aprilu 2019, Bagdadi se pojavio u video snimku prvi put nakon gotovo pet godina. Ali umesto da govori iz džamije u Mosulu, ovaj put je sedeo prekrštenih nogu na podu, sa puškom pored sebe.

Priznao je gubitke i rekao da Islamska država sada vodi „bitku za uništenje“. On je pozvao pristalice da krenu u napade čiji je cilj trebalo da bude iscrpljivanje ljudskih, vojnih, ekonomskih i logističkih sredstava neprijatelja.

„Moraju da znaju da se džihad nastavlja do Dana uskrsenja i da nam je Svemogući naredio da vodimo džihad, a i nije naredio da pobedimo.“

Nije jasno kada je i gde snimljen video, ali se činilo da je Bagdadi dobrog zdravlja – sedeo je sa najmanje tri muškarca maskiranih ili zamagljenih lica i čitao dokumenta o ograncima Islamske države u svetu.

Analitičari su smatrali da se radi o pokušaju Bagdadija da potvrdi da je još uvek glavni vođa Islamske države.

U septembru je objavljena nova poruka u kojoj Bagdadi navodno govori da su u toku „svakodnevne operacije“ na „različitim frontovima“.

Pozvao je pristalice da oslobode hiljade osumnjičenih militanata Islamske države i desetine hiljada žena i dece koje su povezane sa ID-om iz zatvora i kampova u Siriji posle pada grada Bahuz.

Sledećeg meseca, Turska je pokrenula vojnu ofanzivu protiv Sirijskog demokratskog fronta na severoistoku Sirije, a Tramp je odlučio da povuče američke trupe iz regiona. Mnogi su upozorili da bi pripadnici Islamske države mogli da iskoriste bezbednosni vakum i pokušaju da povrate moć.

Tokom ofanzive, više od 100 zatvorenika je pobeglo iz zatvora, a uspavane ćelije Islamske države izvele su nekoliko napada, ali je Tramp odbacio kritike zbog američkog povlačenja.

„Turska, Sirija i drugi u regionu moraju da se potrude da [Islamska država] ne povrati ni komad teritoriju,“ insistirao je. „To je njihov kraj, moraju da ga zadrže.“

U jutarnjim satima 23. oktobra, američki specijalci izvršili su napad u blizini sela Bariša, u severozapadnoj sirijskoj provinciji Idlib, poslednjem uporištu protivnika predsednika Asada. Meta napada je bio Bagdadi, uprkos tome što je područje udaljeno stotine kilometara od mesta gde se verovalo da se skriva.

Tramp je kasnije rekao novinarima da se tokom akcije Bagdadi povukao u tunel sa troje dece i da je detonirao prsluk sa eksplozivom. Sa Bagdadijem su poginule još tri osobe. Telo vođe Islamske države je bilo razneto zbog eksplozije, ali su testiranja potvrdila da se radi o njemu.

„Eliminisan je brutalni ubica koji je prouzrokovao tolike teškoće i smrt – više nikada neće naneti štetu drugom nevinom muškarcu, ženi ili detetu“, izjavio je Tramp.

„Umro je kao pas. Umro je kao kukavica. Svet je sada mnogo sigurnije mesto.“

Islamska država još uvek nije potvrdila Bagdadijevu smrt.

Pratite nas na Fejsbuku i Tweets by bbcnasrpskom
. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk