Srbija i Srpska pravoslavna crkva: Zašto se patrijarh ustoličava i u Pećkoj patrijaršiji

Godinu i po dana otkako je u Sabornoj crkvi u Beogradu patrijarh Porfirije postavljen na mesto poglavara Srpske pravoslavne crkve, u manastiru Pećka patrijaršija na Kosovu obavljen je završni obred njegovog ustoličenja.

Ovim obredom upotpunjuje se titula prvog čoveka SPC koja glasi arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski.

„Njegovo ustoličenje u Peći predstavlja još jedan crkveni čin koji ulazi u titulaturu srpskog patrijarha.

„Prvo je bilo ustoličenje u Beogradu, to je bio deo titule mitropolit beogradsko karlovački i patrijarh srpski, sad se i simbolički zaokružuje titula“, kaže Vladimir Veljković, verski analitičar, za BBC na srpskom.

• U fotografijama: Ustoličenje novog srpskog patrijarha
• Šta znači izbor Porfirija na mesto patrijarha Srpske pravoslavne crkve
• Izbor novog poglavara SPC: „Patrijarh je verska, ali i politička funkcija“

Manastir u zapadnom delu Kosova, Pećka patrijaršija već osam vekova predstavlja važno mesto za vernike SPC, jer čuva svešteni tron u koji se ritualno uvode srpski arhiepiskopi i patrijarsi.

Na Kosovu živi većinsko albansko stanovništvo, a ovo je drugi ovakav obred od sukoba devedesetih i proglašenja nezavisnosti.

Manastirski kompleks crvene fasade u okolini Peći danas čine četiri crkve građene čitav vek od sredine 13. do sredine 14. veka: Svetih Apostola – glavna i najstarija, crkva Majke Božije, Svetog Dimitrija i Bogorodičina crkva sa crkvicom Svetog Nikole.

Pećka patrijaršija je 2006. upisana na listu svetske kulturne baštine i pod zaštitom je Uneska, agencije Ujedinjenih nacija za obrazovanje, nauku i kulturu.

Od sukoba na Kosovu devedestih, manastir je bio pod zaštitom italijanskih, ali i hrvatskih, slovenačkih i austrijskih vojnika iz sastava KFOR-a, a već desetak godina ga čuvaju pripadnici kosovske policije.

Patrijarh pozvao na mir

Tokom liturgije i obreda ustoličenja, patrijarha su u drevni sveti tron uveli najstariji velikodostojnici – mitropolit dabrobosanski Hrizostom i mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije.

Mitropoliti su mu uručili simbole patrijarha – panagiju, odnosno ikonu koju episkop nosi na prsima, a na kojoj je predstavljena Bogorodica sa malim Hristom na rukama, dok je na drugoj strani Isus Hrist ili Sveta Trojica u vidu tri anđela, zatim žezlo – štap i svečanu odeću – zelenu mantiju.

Uvođenje u tron pratili su povici prisutnih „aksios“ (dostojan).

U besedi posle liturgije, patrijarh je poručio da je program i njega kao patrijarha i SPC samo mir.

Pozvao je na molitvu za sve ljude, „braću i sestre, za sve naše sunarodnike, ali i za sve one sa kojima živimo ovde na ovim prostorima, uključujući pre svih braću Albance“.

„Da gradimo zajedno mir kao što su gradile srpske porodice zajedno sa albanskim porodicama, koje su i u dobra i u zla vremena čuvale ovu pećku svetinju i Dečane.

„Albanci, bez obzira što su bili muslimani, ili baš zbog toga što su bili muslimani i iskreno verujući ljudi – znali za moć molitve“, poručio je patrijarh.

Zašto je važna Pećka patrijaršija?

Značaj Pećke patrijaršije ogleda se u tom što je vekovima bila ne samo duhovno, već i kulturno središta srpskih država.

Vladika novobrdski Ilarion kaže da ovaj značajan dan govori o vekovnom kontinuitetu srpskog naroda na ovim prostorima.

„Govori i o kontinuitetu jedne od najznačajnijih ustanova koja je stožer našeg identiteta kao naroda, a to je Srpska pravoslavna crkva koja se tako naziva od 1920, a pre se nazivala Arhiepiskopija Pećka odnosno Pećka patrijaršija“, rekao je episkop za Radio-televiziju Srbije (RTS).

Pećki patrijarh je imao i političku ulogu tokom ranijih vekova, u vreme nestanka srpske države, a Pećka patrijaršija je bila svetionik svim drugim crkvama, dodaje.

„To se vidi i u živopisu najstarije Crkve Svetih apostola u Pećkoj patrijaršiji gde predstavlja scene sa Siona.

„Poruka je dvostruka, jedna je da je ova crkva deo jedne svete, sa,borne, apostolske crkve koja je nastala na Sionu u Jerusalimu, a drugo da ova crkva treba da bude središte – Sion svih pomesnih crkava pod njenom jurisdikcijom“, dodaje Ilarion.

Sionska gora, brdo u Jerusalimu, po Bibliji je mesto gde se odigrala Tajna večera na kojoj su bili Isus i apostoli.

„Pećka patrijaršija predstavlja temeljac srpske istorije“, ono što je Jerusalim za Jevreje, navodi se u tekstu na sajtu SPC.

„Zna se da je još za života Svetog Save, prvog arhiepiskopa srpskog, na mestu gde reka Bistrica napušta Rugovsku klisuru i ulazi u ravnicu omeđenu Prokletijama, osnovan metoh (posed) manastira Žiče, tadašnjeg sedišta Arhiepiskopije srpske.

„Tu je tridesetih godina 13. veka Savin najbolji učenik i naslednik na tronu arhiepiskopa sve srpske zemlje, Sveti Arsenije Sremac, podigao hram Svetim Apostolima i učinio ga prestolom poglavara Srpske crkve“, dodaje se.

Rastko Nemanjić, iz vladarske loze, monaškog imena Sava je prvi poglavar autokefalne Srpske pravoslavne crkve od 1219.

Tokom narednog 14. veka grad Peć se nalazio u centru srednjevekovne srpske države kojoj je vladao kralj Dušan iz dinastije Nemanjića.

Na vrhuncu moći, da bi se proglasio za cara, Dušan je podigao crkvu sa ranga arhiepiskopije na nivo patrijaršije.

• Psihobiografija najmoćnijeg srpskog srednjevekovnog vladara – kakav je u duši bio Dušan Silni
• Kako se menjao odnos srpske crkve i politike
• Balkan je dom tri od sedam najugroženijih evropskih lokaliteta

Bilo je to 1346, pošto je prethodno iz iz Žiče u crkvu Svetih Apostola premešteno sedište srpske arhiepiskopije.

Obnovljena u više navrata

Posle pada Srpske despotovine (1459) i smrti patrijarha Arsenija II (1463), patrijaršija je bila ukinuta, a njeno područje potčinjeno Ohridskoj arhiepiskopiji.

U obnavljanju Pećke patrijaršije 1557, navodno, imao je ulogu Mehmed-paša Sokolović, kasnije turski veliki vezir, poreklom Srbin.

Njegov rođak Makarije postao je prvi patrijarh obnovljene patrijaršije.

Pećka patrijaršija je stradala i za vreme austro-turskog rata tokom 17. i 18. veka, kada su ove oblasti napustili mnogi Srbi, pa i patrijarh Arsenije III Čarnojević, 1776.

Posle ponovnog uspostavljanja jedinstva Srpske pravoslavne crkve 1920, obnovljena je i tradicija ustoličenja u pećki tron.

Prvi patrijarh koji je tamo ustoličen u 20. veku bio je Dimitrije (Pavlović) 1924.

Kasnije su ga sledili i ostali: patrijarh Varnava(Rosić) 6. jula 1930; patrijarh Gavrilo (Dožić) 2. avgusta 1938; patrijarh German (Đorić) 29. maja 1960; patrijarh Pavle (Stojčević) jula 1994. godine i prethodni patrijarh Irinej (Gavrilović) 3. oktobra 2010.

U Peći, patrijarh Porfirije je služio liturgiju povodom praznika Pokrova Presvete Bogorodice, a dan ranije obišao je Prizren u kome se nalazi pravoslavna Bogoslovija i crkva Bogorodice Ljeviške, takođe pod zaštitom Uneska.

U postavljanju patrijarha najvažniji je bio sam čin izbora, koji se odigrao na izbornom Saboru SPC u Hramu Svetog Save 2021, smatra analitičar Vladimir Veljković.

Ustoličenje u Pećkoj patrijaršiji je jedan od crkvenih obreda, ali može imati i širi značaj, dodaje.

„Može to imati politički značaj, može ga i patrijarh tako tumačiti, a uže može da ima simbolički značaj jedne crkvene ceremonije koja je predviđena da se obavi.

„Bilo bi čudno da se jedan srpski patrijarh ne ustoliči u Peći“, kaže Veljković.

U Pećkoj patrijaršiji se čuva i ikona Bogorodice koju vernici smatraju čudotvornom – Pećka krasnica, koja je često okićena zlatom i dukatima.

Ikonu je, prema predanju naslikao jevanđelist Luka, a u Srbiju je doneo Sveti Sava kao poklon carigradskog patrijarha.

Decembra 2021, kamp „Vilašo Italija“, s kojeg se pruža pogled na Prokletije i Peć, posetio je predsednik Hrvatske Zoran Milanović, koji je tada rekao da „i hrvatska vojska čuva Pećku patrijaršiju i manastir Visoki Dečani remek-dela srednjovekovne srpske sakralne arhitekture“.

Četrnaest godina posle proglašenja nezavisnosti, Kosovo je priznalo oko 100 zemalja.

Ipak, tačan broj nije poznat.

Priština navodi brojku od 117 zemalja, a u Beogradu kažu da ih je daleko manje.

Među zemljama Evropske unije koje nisu priznale Kosovo su Španija, Slovačka, Kipar, Grčka i Rumunija, a kada je reč o svetskim silama, to su Rusija, Kina, Brazil i Indija.

Kosovo je od 2008. godine postalo član nekoliko međunarodnih organizacija, kao što su MMF, Svetska banka i FIFA, ali ne i Ujedinjenih nacija.

Pratite nas na Fejsbuku,Tweets by bbcnasrpskom i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk