Naselje na grobnicama starijim od milenijuma

Prostor na kome se nalazi niška Jagodin-mala naseljavan je još od praistorije, a o bogatoj prošlosti i ukrštanju različitih civilizacija svedoči oko 200 grobnica zbog kojih žitelji kažu da „žive na kosturima“. Sokaci i stare kuće pričaju priče s početka 20. veka, a poreklo današnjeg naziva ovog naselja je misterija. 

Zbog blizine arheoloških lokaliteta iz Bubanjsko-humske grupe, na kojima su pronađeni predmeti iz praistorije, pretpostavlja se da je i današnja Jagodin-mala bila naseljena hiljadama godina unazad. Niški istoričari imaju podatke da je do 2. do 6. veka bila deo naselja, a Tvrđava se u rimsko doba prostirala i na području današnje auto-pijace.

Imamo svedočanstvo iz 5. veka da se na početku Jagodin-male nalazila katedralna crkva čiji su ostaci 1933. godine pronađeni, a u bombardovanju ’44. uništeni potpuno. Vidi se da je taj deo istorijski naseljavan prilično dugo – kaže istoričar Nebojša Ozimić.

On podseća i da je knjaz Milan Obrenović hteo da preseli stanovnike turske kasabe iz sadašnjeg centra Niša na prostor Jagodin-male, ali su se ugledni građani i trgovci tome protivili.

Turska kasaba je bila sredina prilično zagušena i nezdrava za život. S druge strane, ono što je bliže Nišavi je zdravije, a vode su čišće, kao i vazduh. Međutim, ugledne Nišlije su zamolile knjaza da odustane od te inicijative – dodaje.

Na ulazu u naselje nalazi se kasnoantička nekropola koja je delom zaštićena krovom, dok su na njegovoj suprotnoj strani, u fabrici nekadašnjeg Niteksa 2012. godine pronađene ranohrišćanske grobnice stare oko 1.600 godina.

Grobnica u kojoj je nekada bio i Hristov monogam nalazi se u dvorištu današnjeg Doma učenika, odnosno zgrade Engleskog doma. Hristov monogram sa lovorovim vencem pronađen je i u grobnici iz 5. veka, koja se nalazi u podrumu kuće u Pantelejskoj ulici. Mnogi predmeti pronađeni u Jagodin-mali su stalna postavka Arheološke sale u Narodnom muzeju.

Da je prostor Jagodin-male pun starih grobnica svedoče i žitelji ovog naselja koji kažu da „žive na kosturima“.

Naziv “povezan” sa Jagodinom?

Iako niko sa sigurnošću ne zna kako je ovo naselje dobilo ime, skoro svi se slažu da je na neki način povezano sa Jagodinom.

Ima nekoliko priča – jedna je da je dobila naziv po svešteniku koji je imao slično ime. Druga da su iz stanovnici Jagodine bili tu. Treća najbizarnija pretpostavka je da su tu jagode rasle, ali to je najmanje verovatno – kaže Ozimić.

Jagodinmalskim sokakom prođe 1.000 ljudi na dan

Inače, Pantelejska ulica koja preseca skoro sve sokake u Jagodin-mali, ima oko 40 lokala u prizemlju kuća. Nekada su, kažu starosedeoci, gotovo svi radili. Sada je skoro polovina radnji zatvoreno.

Dragoslav Nejić, rođen je 1946. godine, od kada živi u ovom niškom naselju. Kaže da su „njegovi stari“ pričali da je u glavnoj ulici nekada bilo i po 8 kafana.

Bilo je nekoliko kafana, časovničar i obućar, odmah posle rata, poslastičara i kasnije Angroprometova prodavnica, kao i čuvena kafana Vinik – govori Nejić.

Kako kaže, u Jagodin-mali se, od kada je bio dete do danas, nije mnogo toga promenilo od infrastrukture. 

Nestale su stare zgrade, odnosno adaptirane su fasade, tu i tamo ostala je još po neka stara zgrada. Kakve su ulice bile kad sam bio dete, takve su i sada. Jagodinmalsko sokače, Skadarska ulica, Milojeva, promenile su samo lik. Starih kuća iz onog vremena je malo, ali se još mogu naći široke, niske jednospratnice – dodaje.

Na Pantelejskoj ulici nalazi se i jedna stambena zgrada, sagrađena posle Drugog svetskog rata, a tu je i takozvana Grčka kuća, u kojoj su nekada stanovali Grci.

Prolazeći kroz uske ulice bez trotoara, skoro do ograde kasarne Knjaz Mihailo, dolazi se do uličice koju Jagodinmalci dobro poznaju – Jagodinmalskog sokačeta. Njime, pričaju iz udruženja „Jagodin-mala“, dnevno prođe i do 1.000 ljudi dnevno jer tuda studenti i školarci pronalaze prečicu do škola i fakulteta. 

Postoji i udruženje „Jagodinmalac“ i oba imaju isti cilj – da očuvaju naselje, urede infrastrukruru i paze na okolinu, izvore i obalu Nišave.