Nišlije pripremaju zborove građana – stručnjaci to vide kao novi način pritiska na vlast i buđenje

Nakon što su studenti u blokadi pozvali građane da se organizuju u zborove, u nekim opštinama su i održani, dok ih najavljuju i pripremaju i Nišlije. Zakon kaže da su zborovi oblik direktnog učešća građana u ostvarivanju lokalne samouprave, a stručnjaci za Južne vesti objašnjavaju da odluke donete na njima nisu zakonski obavezujuće, dok smatraju da je moć zbora to što će udružiti građane, održati već pokrenutu građansku pobunu i biti novi vid pritiska na vlast, a samim tim i promenama u društvu.

Prethodnog dana na društvenim mrežama Nišlije su uveliko počele da se organizuju i dogovaraju organizovanje građanskih zborova. Postoje je već Viber grupe koje pripremaju zbor u gradskim opštinama Medijana i Palilula, a na zbor na Nišavskom keju u petak, 21. marta, pozvao je i narodni poslanik NPS-a Đorđe Stanković.

Međutim, mnogi građani tek sada se zapravo upoznaju sa time šta zborovi predstavljaju, ko može da ih sazove, kako se sazivaju, kako teku, koje odluke mogu doneti, kao i koja je suštinska moć tih odluka.

Svaka opština ima svoja pravila

Zakon o lokalnoj samoupravi normira zborove građana kao oblik neposrednog učešća građana u ostvarivanju lokalne samouprave (član 69), ali svaki grad i opština u svojim statutima i odlukama dodatno propisuju detalje o organizaciji.

Profesor Pravnog fakulteta u Nišu Miloš Prica objašnjava da se sazivanje zborova građana uređuje propisima gradskih opština, te da se oni razlikuju.

Pravno gledano, ne postoje podzakonski akti koji valjano regulišu pitanja u vezi sa održavanjem zborova građana. Suštinski gledano, zborovi građana su slovo na zakonskom papiru, što nije za čuđenje ako znamo da u nas neposredno učešće građana u neposrednom uređivanju javnog interesa gotovo i ne postoji – objašnjava profesor Prica.

U Statutu Grada Niša stoji da se „zbor građana saziva za deo područja gradske opštine, naseljeno mesto ili deo naseljenog mesta“ i da „većinom glasova prisutnih usvaja zahteve i predloge i upućuje ih Skupštini Grada, odnosno gradske opštine ili pojedinim organima Grada odnosno gradske opštine“.

Međutim, način sazivanja zbora građana, njegov rad, kao i način utvrđivanja stavova zbora uređuje se posebnim propisom gradske opštine. Tako u Gradskoj Opštini Medijana postoji Odluka po kojoj zbor može sazvati predsednik Opštine, Skupštine, Mesne zajednice ili bilo koji građanin ove opštine, a da će se na njemu raspravljati samo ako ima više od 50 građana i da se javnim glasanjem usvajaju stavovi, zahtevi i predlozi koji se potom upućuju nadležnima.

Sa druge strane, u Odluci o mesnoj samoupravi Gradske opštine Pantelej stoji da je savet mesne zajednice dužan da sazove zbor građana kad to zatraži predsednik Gradske opštine, predsednik Skupštine ili najmanje 10% punoletnih građana sa prebivalištem na području mesne zajednice. Pravo odlučivanja imaju građani čije je prebivalište ili imovina na području za koje je zbor građana sazvan.

Koja je njihova moć?

Profesor Prica objašnjava da zahteve i predloge sa zbora građana moraju biti upućene skupštini ili nekim organima i službama jedinice lokalne samouprave, a oni potom imaju rok od 60 da zauzmu stav o tome.

Važno je imati u vidu da zborovi građani nemaju ovlašćenje da donesu odluku koja se može neposredno izvršiti, već je njihovo ovlašćenje da utvrde stavove i predloge odluka koji se upućuju organima lokalne samouprave – navodi Prica.

I politikolog Dejan Bursać kaže da nema obaveznosti u odlukama donetim na zborovima, ali u njima vidi drugi potencijal.

Zakonski ne mogu nešto mnogo da promene, ali je taj zbor više možda mobilizaciono sredstvo građana. Da se okupe, da se organizuju. I studenti su se organizovali u plenume jer nisu verovali u zvaničnim organima. Poenta je da se održava ta neka građanska pobuna i da se izrode neki novi mehanizmi pritiska na vlast – objašnjava Bursać.

Jedan građanski zbor je već održan prošle godine u Gradskoj Opštini Medijana, a građani najavljuju novi. Prema informacijama na društvenim mrežama, on će biti organizovan u subotu od 18 sati na platou ispred hrama u parku Svetog Save.

Da zborovi građana mogu imati moć i doneti značajne promene smatra Tadija Mitić iz Nacionalne koalicije za decentralizaciju.

Najveću efikasnost zborova očekujem upravo u Nišu, u centralnoj gradskoj opštini, dok verujem da će njihovi efekti u drugim niškim opštinama biti značajno manji, a na nivou ostatka Srbije očekujem najmanje vidljive efekte samih ishoda zborova – kaže Mitić.

Način da se ljudi probude i organizuju

Mitić ističe da je važno da inicijative za organizovanje zborova donose nešto mnogo dublje i važnije.

Po mom mišljenju, to je evolucija društva koje teži snažnijem građanskom učešću i demokratskom profunkcionisanju. Zborovi, čak i ako kratkoročno ne ostvare neke „spektakularne“ rezultate, doprinose formiranju nove društvene svesti i odgovornijeg odnosa prema lokalnoj zajednici, pa na kraju i državi. U tom smislu, poziv studenata građanima da se organizuju na ovaj način smatram izvanrednim – objašnjava Mitić iz NKD-a.

U pozivu studenata u blokadi građanima da se organizuju u zborove politikolog Dejan Bursać vidi komunikacionu i taktičku vrednost.

Mislim da su studenti pre svega hteli da naglase ljudima da bi trebalo da se sami organizuju ako žele promene. Velika su očekivanja od studenata za nešto što oni sami ne mogu da izvedu. Studenti su hteli da pozovu građane da podele odgovornost za neke političke zahteve – ističe Bursać.

Profesor Pravnog fakulteta u Nišu Miloš Prica objašnjava da zborovi građana imaju važnu demokratsku komponentu jer podsećaju izabrane predstavnike javne vlasti da su na javne funkcije izabrani voljom građana, a ne voljom svojih političkih stranaka.

Najveća nevolja našeg predstavničkog sistema je odsustvo povezanosti birača i izabranih njihovih predstavnika. Kako bi se povezanost ostvarila, neophodno je propisati odvojenost javnih funkcija i funkcija u političkim strankama. Izabrani ili postavljeni javni funkcioner ne može istovremeno da bude funkcioner političke stranke – napominje Prica.

Kako zbor treba da funkcioniše u Opštini Medijana

Odluku o zboru građana Skupština Gradske opštine Medijana donela je oktobra prošle godine, a u njoj se navodi se on saziva isticanjem obaveštenja na Oglasnu tablu Opštine i njenu zvaničnu internet prezentaciju, javnim pozivanjem putem medija ili na drugi pogodan način.

Zborom predsedava onaj koji ga je i sazvao ili neko koga je ovlastio, a prvo sledi obrazloženje predloga zbog kojeg je sazvan.

Po završenom izlaganju otvara se rasprava u kojoj učestvuju svi članovi zbora , prema redosledu prijavljivanja. Govornik može da govori samo o pitanju o kojem se raspravlja i za koje je dobio reč i to jednom , najduže 5 minuta. Ako se govornik udalji od pitanja o kojem se raspravlja , predsedavajući će ga na to opomenuti , a ako se govornik i posle opomene ne drži pitanja o kojem se raspravlja , predsedavajući mu oduzima reč a u slučaju težeg narušavanja reda, može ga udaljiti sa zbora – piše u odluci.

Zbor građana, javnim glasanjem, većinom glasova prisutnih, zauzima stavove, usvaja zahteve i predloge, koje upućuje nadležnima. A onda je „lopta na njihovom terenu“.