Pre 80 godina Niš oslobođen u Drugom svetskom ratu

Proterivanjem nemačkih jedinica iz Niške Banje i Niša i spajanjem Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, Bugarske armije i sovjetskog vazduhoplovstva u centru Niša kod tadašnjeg hotela „Orijent“, sadašnjeg „Ambasadora“ zvanično je i konačno oslobođen Niš u Drugom svetskom ratu. Operacija oslobađanja Niša počela je 8. oktobra 1944. godine, ali je šest dana kasnije građani i oslobodioci proslavili konačnu slobodu, nakon tri godine, šest meseci i četiri dana nemačke i bugarske okupacije.

U knjizi Niš 1944. o operaciji i oslobađanju Niša pisali su Nebojša Ozimić, Aleksandar Dinčić i Ivan Mitić. Do 13. oktobra nije bilo većeg uspeha, iako je operacija započeta 8. oktobra.

Tada je teret borbe pao na trupe druge bugarske armije, koja se nalazila na istočnim prilazima gradu. Oko 14 sati zauzeta je Niška Banja, a Štab divizije Princ Eugen nateran je da se premesti u Niš, odakle je želeo da produži u Kruševac, ali da prethodno sruši komunikacije, mostove, postrojenja veze i veće privredne objekte. Međutim, kako se ovaj plan nije mogao realizovati usled prodora snaga Crvene armije u rejon Aleksinca, Ražnja i Kruševca i zatvaranja istog pravca, nemačke snage su 14. oktobra orijentisane na proboj preko južne Morave ka Jugbogdanovcu i Prokuplju. Ovo su iskoristile jedinice 22. srpske divizije i naročito bugarske 6. divizije da bi ubrzali napredovanje ka Nišu – pišu autori.

U ponoć, između 13. i 14. oktobra, stigla je zapovest da se grad mora braniti još jedan dan i da se vojnici rasporede na ratne pozicije.

Grupe nemačkih vojnika bile su u Obrenovićevoj ulici, u rejonu Crvenog krsta i kod Ćele Kule, a 14. oktobra u 9 sati, iz pravca Niške Banje, 6. bugarska pešadijska divizija krenula je u napad. Nakon što je bez otpora ušla u Brzi Brod i Suvi Do, kod Ćele Kule sačekali su ih Nemci i otpočeo je veliki okršaj, o kome je pisao u svojim memoarima i nemački general Oto Kum.

Duž druma se kreću 4 tenka – naši Tigrovi, ali, nažalost, sa bugarskom posadom. Kamioni i konjica prate tenkove. Puštamo da nas tenkovi pređu i čekamo dok se pešadija ne pojavi. Na 50 metara otvaramo paljbu, primoravajući neprijatelja da stane i tako držimo položaje nekoliko sati – pisao je nemački general.

Nemci su počeli povlačenje preko Južne Morave, ali borbe se nisu završile jer je u Obrenovićevoj ulici bila postavljena linija nemačke odbrane koja je Bugarima donela velike gubitke.

Prema sećanjima starih Nišlija, a kako pišu trojica autora u svojoj knjizi, u apoteci Marka Jelića bio je skriveni snajperista, koji je nanosio gubitke bugarskim vojnicima. U memoarima niškog vazduhoplovca Velizara Vučkovića opisano je da je u jednom dvorištu, iza daščane ograde, bilo sedam nemačkih vojnika za jednim mitraljezom, koji je brzo otkriven i zasipan vatrom sa svih strana.

Na momente bi vatra prestala, da bi posle kraće pauze ponovo počela. Najzad, mitraljeska vatra je potpuno zaćutala, a pored mitraljeza je ležalo sedam nemačkih vojnika, svi poginuli. Jer kako je koji mitraljezac poginuo, smenjivao ga je sledeći i dalje otvarao vatru, sve dok i poslednji nije poginuo. Sa zaprepašćenjem i divljenjem smo skidali kape ovim neznanim junacima, koji su, njih sedam, ležali jedan pored drugog, ne odstupajući ni korak, kao zaštitnica ostalih povlačećih jedinica – pisao je Vučković.

Bugarske i sovjetske snage spojile su se u centru Niša, kod tadašnjeg hotela „Orijent“, a sadašnjeg „Ambasadora,“ a ubrzo su iz svojih skloništa počeli da izlaze i građani.

Nakon tri godine, šest meseci i četiri dana nemačke i bugarske okupacije, Niš je konačno bio slobodan.

Prilikom oslobađanja štabovi Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije nisu vršili koordinaciju, pisali su Ozimić, Dinčić i Mitić, niti su imali međusobne veze prilikom borbi za grad. Ovo se da zaključiti iz kontradiktornih izveštaja NOVJ.