“Srpska Sicilija” kod Niša – oaza tradicije, vina i istorije duge 400.000 godina

Zaštićeno planinama od hladnih vetrova, ali i povoljnim geografskim položajem, kao i “mediteranskom klimom”, Sićevo kraj Niša postaje sve češća destinacija za ljubitelje seoskog turizma. “Ljude ostavlja bez daha, jer podseća na Siciliju” – započinje priču o Sićevu meštanin Žarko Martinović i napominje da pored prirodnih lepota, autohtonih biljaka, turiste privlači i hrana, vino i arheološka istorija stara više od 400.000 godina.

Višedecenijska izolovanost od gradskog uticaja omogućila je meštanima Sićeva da sačuvaju svoj autentičan pristup životu, čineći da selo ostane jedinstveno, a Sićevčane čuvarima običaja i tradicije. Međutim, selo se poslednjih godina razvija kao destinacija za seoski turizam, a kako tvrdi Žarko Martinović izazovi očuvanja ekosistema postaju sve značajniji.

Borba za očuvanje sredine je nešto za šta moramo sami da se borimo, počevši od meštana, a ukoliko damo dobar primer i ljudi koji dođu ovde znaće šta moraju da rade i kako da se ponašaju. Nije baš ekologija ni ranije bila na zavidnom nivou, to moramo da promenimo, jer ovo ostavljamo našoj deci – kaže Žarko.

Kada je reč prepoznatljivosti ovog sela, Martinović ističe kvalitet hrane i pića, a kao razlog navodi veliki asortiman bilja koje stoka svakodnevno pase, ali govori i o “mediteranskoj klimi” u sred kontinentalne, zbog koje je Sićevo jedino stanište žalfije, Ramonda Serbike i Ramonda Natalie u Srbiji.

Obe ramonde preferiraju krečnjačke stene, staništa su im po kanjinoma i klisurama i uvek se nalaze na severnim stranama, pa su i precizniji orijentiri nego mahovine. Interesantno je to da srpska ramonda nakon nekoliko godina mrtvila može ponovo oživeti kada se zalije kao da se ništa nije desilo – navodi Žarko.

On takođe pominje i vinsku tradiciju kao neizostavni deo bogate kulturne baštine Sićeva. Iako je čuvena vinarska zadruga prestala sa radom 2000. godine, poslednjih 10 godina beleži se obnavljanje vinograda i usmeravanje ka visokom kvalitetu vina. Meštani, prilagodivši se novonastalim okolnostima, tvrdi Žarko, danas sa strašću gaje nove sorte grožđa i brižljivo proizvode vrhunska vina. Vinogradari iz Sićeva postaju ne samo vrsni stručnjaci u svojoj oblasti već i nosioci tradicije koja seže unazad 800 godina.

Krajem 19. veka u časopisu “Težak” zapisana je legenda o Svetom Savi, da kada je prolazio 1224. godine putem Via militaris, koji se račva na dva dela, došao i u Sićevo. Pitajući za vodu jednu domaćicu, rekla mu je da nema sveže vode, ali ga je ugostila i dala mu je vino od koga se okrepio. Tada je blagosiljao sićevačke vinograde. Odatle seže tradicija uzgoja vinove loze i traje već 700, 800 godina

Mnogi običaji povezuju se sa vinom i vinogradima, jedan od tih običaja je i “Vinogradarska svadba”, kada mlada u nošnji gazi grođe, a koji svake godine obeležavaju na “Danima sićevačke berbe”.

Međutim, kako kaže, od svih običaja, meštani su najponosniji na Litije, koje se obeležavaju dan nakon Vaskrsa, a koje svake godine okupi više od 400 ljudi.

U vreme nakon Drugog svetskog rata kada su takve proslave bile zabranjene, Litije su krišom nastavljene da se obeležavaju. Znamenja su nosili u manastir presvete Bogorodice i to se odvijalo u tišini. Zato sada i dalje znamenja nosimo u manastir gde ostaju preko noći i kada Litija krene, prvo mesto za stajanje je hrastovo drvo Zapis pre ulaska u selo, odakle se sa klepalima ide kroz celo selo i blagosilja se krst – kaže Žarko Martinović.

---

Ostaci pronađeni u sićevačkim pećinama treći najstariji u Evropi

Kosti kozoroga i nosoroga, pa čak i ljudi, pronašao je tim arheologa u pećinama Velika i Mala Balanica u niškom selu Sićevo. Profesor beogradskog Filozofskog fakulteta Dušan Mihailović predvodio je istraživanja u pećinama, gde je pre više od 10 godina pronađena vilica zajedničkog pretka neandertalca i modernog čoveka.

Da su dve pećine u Sićevu pravo arheološko blago potvrdila su i istraživanja iz 2019. godine kada je otkriveno ognjište staro najmanje 200.000 godina, a koje, kako je tada rečeno, ukazuje na to da je u paleolitu neandertalac mogao kontrolisano da koristi vatru.

Arheološka otkrića u pećinskom kompleksu Balanica kod Sićevačke klisure, stara su više od 400.000 godina pokazala su istraživanja i ukazala na to daje Srbija bila jedno od najvažnijih utočišta tokom ledenog doba, što omogućuje ovim nalazištima da u budućnosti postanu deo kulturnog turizma Niša i okoline.

---

Nikola Tesla počasni građanin Sićeva

Radovi na Hidroelektrani u Sićevačkoj klisuri, koji su stanovnici Niša prozvali “Vila na Nišavi”, počeli su 1898. godine, da bi 1902. godine bila izgrađena zgrada elektrane. Instalacije je postavljala bečka firma “Simens” 1908. godine, a već naredne godine Niš je imao struju. Svečanom otvaranju “Sveta Petke” trebalo je da prisustvuje i Nikola Tesla, ali zbog obaveza to se nije dogodilo.

Tadašnji predsednik Opštine Sićevo i prijatelj Nikole Tesle Mateja Radojković, iz zahvalnosti, uručio mu je u Beogradu 1892. godine dokument kojim je čuveni srpski naučnik postao počasni stanovnik Sićeva, čime je već 131 godinu povezan sa niškim krajevima.

---

Najstarija likovna kolonija na Balkanu

Osnovana 1905. godine na inicijativu čuvene slikarke Nadežde Petrović Likovna kolonija sićevo je najstarija srpska, ali i balkanska umetnička kolonija.

Tokom svog boravka u inostranstvu, Nadežda Petrović je sa kolegama iz Minhena, došla u tada, ne toliko poznato Sićevo, kako bi slikali zajedno, proučavali srpske narodne običaje, te razmenjivali mišljenja i iskustva.

Zbog sveopšteg doprinosa popularizaciji Sićeva, Osnovna škola u selu ponela je ime po srpskoj slikarki.

Među prvim strancima koji su 19. veku mogli da vide predele Sićeva i Sićevačke klisure, bili su putnici Orijent espresa koji su 1880. godine putovali tim vozom od Londona do Istanbula.