Caričin Grad na listi UNESCO

Arheološki lokalitet Caričin Grad, odnosno „Justinijna Prima“, preliminarno je svrstan u red kulturnih dobara koje će biti nominovane za listu svetske kulturne baštine.

Srđan Stojanović, direktor leskovačkog Narodnog muzeja, kolektiva koji se stara o ovom lokalitetu, ističe da je samo preliminarno svrstavanje veliko priznanje ne samo za Caričin Grad, nego i za jug Srbije.

– Po svojim vrednostima, zanimljivoj istoriji i porukama, Caričin Grad zaslužuje da se nađe u krugu najznačajnijih svetskih kulturnih dobara – ocenjuje Stojanović.

Na listi kandidata za UNESCO listu nalaze se još Smederevska i Bačka tvrđava, Rajačke pimnice i manastir Manasija.

Justinijana Prima

Arheološki lokalitet Caričin Grad ili Justiniana Prima predstavlja vanserijski spomenik antičkog urbanizma i arhitekture, a istraživanja ovog lokaliteta započeta su 1912. godine.

Mnogo je nepoznanica i mnogo je tajni zvanih Caričin grad. Davno je planirano da na lokalitetu Caričin Grad bude otvorena Letnja škola koju bi posećivali mnogi studenti iz zemlje i inostranstva, ali za sada od toga nauma nema ništa.

Prošao je skoro jedan vek organizovanog istraživanja mesta gde se nalaze ostaci jednog od najvećih i najznačajnijih vizantijskih gradova u unutražnjosti južne Srbije, na teritoriji Jablaničkog okruga, 28 klometara zapadno od Leskovca, odnosno 7 kilometara severozapadno od Lebana.

Pre nekoliko godina Narodni muzej iz Leskovca organizovao je prezentaciju projekta „Zaštita kulturnog nasleđa i turističke prezentacije i istorijskog lokaliteta Caričin Grad’’. Projekat je finansirala Evropska unija, realizovala Evropska agencija za rekonstrukciju (EAR), a sproveden je u okvoru programa Regionalnog društveno-ekonomskog razvoja (RSEDP).

Caričin Grad leži na blagim padinama koje se spuštaju od planine Radan ka Leskovačkoj kotlini, na mestu van glavnih putnih tokova, pa je to bio osnovni razlog što su se tek krajem XX veka pojavile prve vesti o značajnim ostacima grada izgubljenog u dolini Puste reke. Ruševine grada je, inače, prvi opisao znameniti Mita Rakić 1880. godine u listu Otadžbina.

Sva istraživanja pokazala su da je utvrđeno naselje Caričin Grad dužine više od 500 metara i da je urbano jezgro sačinjeno od tri celine – Akropolja, Gornjeg i Donjeg grada, na kojem se nadovezuje široko predgrađe i spomenici u bližoj i dajoj okolini. Na najvišem platou, koji dominira okolinom, postavljen je Akropolj, a ispod njega leže Gornji i Donji grad.

U brojnim istraživanjima otkriven je kompleks Akropolja sa bedemima, kulama, istočnom kapijom, Episkopskom bazilikom, krstionicom, centralnom ulicom. Tada su započeta iskopavanja i Gornjeg grada, a pažnju naučnika privukli su i objekti u neposrednoj blizini Caričinog grada, kao što su brana na Caričinoj reci, utvrđenje kod crkve Sv. Ilije, bazilika u Svinjarcu, bazilike i terme u Radinovcu, ruševine Zlate. Veliki broj otkrivenih građevina ukazao je na važnost Caričinog grada i na njegov značaj u istoriji vizantijskog urbanizma.

Uz brojna posrtanja i prekide, mnoge ekipe su istraživale ovaj lokalitet. Predvodili su ih naši poznati arheolozi, od Vladimira Petkovića, Franca Mesesnela, Aleksandra Deroka, Svetozara Radojčića, Đorđa Mano-Zizija, Nevenke Spremo-Petrović, Vladimira Kondića, Vladislava Popovića do Vujadina Ivaniševića.
Prva arheološka iskopavanja obavljena su u predvečerje balkanskih ratova, a Vladimir Petković je za početak radova izabrao najvišu tačku, dominantan plato na kome je otkrio ostatke episkopske bazilike. Ponesen veličinom grada, otkrićem velike crkve, mnoštvom arhitektonske plastike i ostacima mozaika, izneo je prve hipoteze o veličini grada i njenom trajanju, koje i danas zaokuplja pažnju stručnjaka.

Nažalost, ratni vihori i ekonomske teškoće su prekinule istraživanja koja su obnovljena tek 1936. godine pod pokroviteljstvom dveju ključnih institucija – Srpske kraljevske akademije i Univerziteta u Beogradu, a pod vođstvom prvog istraživača Vladimira Petkovića. Godinu dana kasnije, radovima se priključio France Mesesnel, a nova sistematska istraživanja prekinuta su 1940. godine.

Istraživanja su posle dužeg prekida obnovljena 1947. godine i trajala su sve do 1970 godine, a potom nastavljena 1975. pod rukovodstvom Vladimira Kandića i Vladislava Popovića, kada je i usledila saradnja sa francuskim naučnicima na čelu sa Noel Divalom, Žan Mišelom i drugima.

Caričin Grad je u blizini mesta svoga rođenja sagradio jedan od najvećih vizantijskih careva Justinijan I (527-565), graditelj čuvene Aja Sofije u današnjem Istambulu. Lokalitet je, zahvaljujući dosadašnjim istraživanjima, jasno profilisan, a sada je potrebna njegova eksploatacija, kao i medijska prezentacija – smatraju u leskovčakom Narodnom muzeju.