Monografija o manastiru Sveti Nikola u Kuršumliji otkriva nove detalje o istoriji Toplice

Rezultati višegodišnjeg rada na rekonstrukciji svih sprovedenih istraživanja, identifikaciji i analizi prikupljene i sačuvane arheološke građe o Nemanjinoim zadužbinama u Kuršumliji, objavljeni su u monografiji Manastir Svetog Nikole u Toplici čiji je autor Emina Zečević, muzejski savetnik Narodnog muzeja u Beogradu.

Knjiga će budućim generacijama arheologa, istoričara i istoričara umetnosti biti osnova za dalja istraživanja manastira, ali i ostalih lokaliteta na području čitave Toplice.

Sve je poteklo od toga što sam u depou Narodnog muzeja u Beogradu našla materijal za crkve Svetog Nikole i Bogorodice u Kuršumliji. Krenula sam da skupljam dostupne podatke i videla da je to ogromna građa, iako se radi o važnim crkvama. Odlučila sam da doktoriram na tu temu, a podatke sam nalazila u niškom zavodu, Muzeju, Zavoda za zaštitu spomenika kulture, prokupačkom Muzeju. To je trajalo nekih 7, 8 godina, od 2006. do mog doktorata 2014. godine – kaže Zečević.

Dugogodišnji rad je pokušaj da se dođe do rekonstrukcije o fazama života u manastiru i obuhvata nova saznanja o istoriji tog kraja, tumačenja života i perioda, kao i i sve podatke koji će koristiti pre svega stručnjaci, jer je sistematski prikazana arheološka građa od nastanka do današnjih dana.

Većina manastira širom Srbije je u nekom periodu stradala, napuštani pa su obnavljani. Ovo je jedno od retkih važnih mesta, sedište jedne episkopije koje je napušteno krajem 17. veka i nikada nije obnavljano nakon toga. U planu mi je da uradim i drugi tom ove knjige koji će obuhvatiti rekonstrukciju sahranjivanja na groblju u okviru crkve Svetog Nikole – dodaje Zečević.

Knjiga će biti zanimljiva za svakog ko želi da sazna nešto više o Kuršumliji, Nemanjićima i istoriji tog kraja, uz puno novih podataka, tumačenja i rekonstrukcija faze gradnje, stradanja i obnove manastira.

U blizini Kuršumlije tri srednjovekovne crkve na malom prostoru

Na maloj međusobnoj udaljenosti, uz obale reke Toplice i njenih pritoka Banjske i Kosanice u okolini Kuršumlije, nalaze se tri crkve potpuno različite arhitekture.

Zahvaljujući podacima iz Žitija Stefana Nemanje, obnovljena je i danas aktivna crkva Svetog Nikole i delimično konzervirana crkva Svete Bogorodice koje su odavno prepoznate kao prve zadužbine rodonačelnika loze Nemanjića.

Treća crkva sa dve faze gradnje, na lokalitetu Grčka bazilika u podnožju utvrđenja na mestu zvanom Marina kula, nije bila predmet značajnijih istraživanja sakralne arhitekture i samo su je pojedini autori dovodili u vezu s Nemanjinom graditeljskom aktivnošću u Toplici.

Njihove različite sudbine, u nekim vremenima isprepletane, određene su epohama u kojima su sagrađene i trajale.

Od 19. veka interesovanje za Nemanjin manastir u Kuršumliji, obnova počela vek kasnije

Manastir je izgrađen između 1159. i 1166. godine i intenzivno je živeo do 14.veka kada je doživeo veliki požar. Obnavljan je i kao takav odolevao vekovima i burnim vremenima do kraja 17. veka.

Iako se interes naučne javnosti za Nemanjin manastir Svetog Nikole u Toplici javio još u drugoj polovini 19. veka, obimniji konzervatorsko-restauratorski radovi su započeti gotovo ceo vek kasnije, a njima je obuhvaćeno najznačajnije i tada jedino vidljivo manastirsko zdanje – crkva Svetog Nikole.

Nedugo potom su preduzeta i višegodišnja sistematska arheološka istraživanja 1967–1980., kojima su otkriveni ostaci i drugih građevina u naselju ovog manastirskog kompleksa.

Na osnovu njihovih rezultata izneta su nova saznanja o vremenu i etapama gradnje, kao i o životu u manastiru.

Tokom poslednjih decenija izvedeno je i nekoliko manjih sondažnih iskopavanja unutar porte, međutim pošto su i ona, kao i prethodna, bila u „službi“ konzervacije objekata i prezentacije terena, izostala je valjana metodologija iskopavanja koja su uz to i veoma loše dokumentovana.

U okolini Kuršumlije je registrovan veliki broj lokaliteta s materijalom koji ilustruje smenu starčevačke i vinčanske kulture, eneolita i gvozdenog doba, pa će taj prostor budućim generacijama arheologa, istoričara i istoričara umetnosti biti dobra osnova za dalja istraživanja manastira, ali i ostalih lokaliteta na području Toplice.