Vranje Borinog doba opstaje kroz pesmu i živi kroz tradiciju (video)

Retko gde duh stare Srbije može da se oseti dobro kao u Vranju. Spoj orijentalnog i evropskog, istoka i zapada primećujete na svakom koraku. Srdačno gostoprimstvo i vranjanski govor ono je što daje dušu rodnom mestu Bore Stankovića.

Naš poznati pisac živeo je u jednoj od najstarijih ulica, koja sada nosi ime po baba-Zlati uz koju odrastao. Njegova rodna kuća pre pola veka postala je muzej.

23. marta 1876. godine ovde je rođen Borislav Stanković. Imao je i mlađeg brata Timotija, ali je on umro u drugoj godini. Kada je Bora imao samo pet godina, 1881. umire njegov otac, nakon dve godine i majka, tako da je on ostao sam i živeo je sa svojom baba Zlatom – kaže Dragana Dekić, kustoskinja muzej–kuće Bore Stankovića.

Kuća Bore Stankovića zadržala je svoj autentični izgled sa kraja 19. veka. Kako izgledaju njeni minderluci za sedenje i bakarno posuđe koje se koristilo samo u vreme praznika možete videti u video-reportaži Južnih vesti. U baba-Zlatinoj sobi čuva se njen krevet i razboj, a u središnjem delu kuće, gde je nekada bilo ognjište – Borini porodični originali.

Motive za svoja najpoznatija dela, dramu „Koštana“ i roman „Nečista krv“, Bora je čuo u dugim razgovorima sa baba-Zlatom.

Za glumca Dragana Stankovića, vranjanski dijalekt i Mitketovi monolozi iz Borine „Koštane“ su prava inspiracija. Dragan je ulogu Mitketa igrao više od hiljadu puta. U „Koštani“ glumi od 1976. godine.

Ako kažem da me u Vranju prepoznaju kao Dragan Mitke, možete da prosudite koliko je to značajna uloga za moju karijeru. Nekako me prati ta uloga – priča Stanković.

Bora je gimnaziju pohađao u zgradi koja se zove Pašin konak. Objekat je još 1765. godine izgradio Raif beg Džinić. Čine je dve zgrade: selamluk i haremluk. Konak je otkupio vladika Pajsije i od 1881. godine ovde su bili gimnazija, opština, a sada je tu Narodni muzej. Tu se čuva oko 30000 vrednih eksponata. U prizemlju su izložene  seoske nošnje, ali i gradske nošnje koje su nosili najbogatiji Vranjanci.

Naručivano je uglavnom po zanatskim centrima od Skoplja do Prištine, Đakovice, pa čak i do Carigrada, pošto su to bile žene i ćerke bogatih trgovaca koji su putovali i tamo nabavljali tu garderobu. Ona nije nošena svakodnevno, nego je to nošnja koja se oblačila u svečanim prilikama: kad se ide u crkvu, na svadbu, kad su izlazili iz kuće da budu viđeni – objašnjava Iva Laković, kustoskinja i etnolog.

Konak je jedan od najstarijih i najvrednijih objekata orijentalne arhitekture u Srbiji. U njemu je izložen salon iz 1909. godine koji je kupljen u Beču kao miraz jedne gospođe koja se udala u poznatu vranjsku gradsku familiju Stajić i spavaća soba iz 20-ih godina 20. veka. U Vranju i u Srbiji je nekada bio običaj, kad se rodi žensko dete, da se za nju, odnosno za buduću familiju u koju će ući, priprema miraz. U Konaku se zbog toga i čuva takozvana „devojačka soba“ u kojoj je prikazana devojačka sprema.

Zgrada načelstva Okruga vranjskog, staro tursko kupatilo Hamam i Crkva Svetog Nikole prepoznatljivi su objekti u Vranju. Beli most, koji je izgrađen 1844. godine, kao simbol grada nalazi se i na grbu Vranja. Govori o tragičnog ljubavi turkinje Ajše i srpskog pastira Stojana.

Poslednje reči prelepe Ajše bile su da od para koje su njeni roditelji spremali za miraz njen otac izgradi ovaj most. Otac je ispoštovao njenu poslednju odluku i ovaj most je sagrađen 1844. godine. Na njemu se nalazi natpis na arapskom jeziku koji kaže: „Čuvaru, posreduj za prelpu i dobru Ajšu, kako bi se okajali gresi nje i njenih roditelja – priča Dejan Tasić, direktor Turističke organizacije Vranja.

Vranjski melos nadaleko je poznat. Najveći promoter muzike ovog kraja bio je čuveni pevač Staniša Stošić. Zbog toga su mu zahvalni Vranjanci pre 4 godine podigli spomenik ispred Pašinog konaka. Vranjanska narodna pesma upisana je u registar nacionalnog kulturnog nasleđa.

Ima neko i bitniji od Staniše, a to je Stana Avramović Karaminga. Mnogi ne znaju ko je ona. To je žena koja je ispevala pesmu “Dimitrijo, sine Mitre” i zaslužna je za očuvanje najvećeg broja starih vranjskih pesama – kaže Branimir Stošić, pevač izvornih narodnih pesama.

I sam Branimir Stošić pokušava da sačuva muziku ovog kraja, i to kroz desetine trajnih snimaka za arhiv Radio Beograda. Na ovaj način želi da, kao i ostali poznati pevači izvornih pesama iz Vranja, da svoj doprinos da se ove vredne pesme sačuvaju od zaborava.